1igitur eiſdem rationibus quibus priorem, na
turalem eſſe demonſtrauimus à natura pro
ficiſci, quamvis apud quoſdam obſcurius
certè conſtat. Neque ſatis liquet ex his mo
tibus, qui ſit validior. Illud tamen clarum
eſt, ambos motibus omnibus violentis, tum
etiam elementorum naturalibus potentiores
multò eſſe, neque vbi impulſus huius ge
neris, aut attractionis ratio habenda ſit,
grauis aut leuis penè vllam eſſe curam. At
que ea ratione, quam ſuo loco proſeque
mur, tanta vi tormenta bellica pilas illas fer
reas emittunt, cùm nulla vis alia impellen
do quicquam ſimile poſſit efficere. Quòd
niſi machinæ periculum fracturæ obſta
ret, nihil prohiberet ex Germaniis in In
diam, quoniam ex ordine eſt vniuerſi, im
pelli.
turalem eſſe demonſtrauimus à natura pro
ficiſci, quamvis apud quoſdam obſcurius
certè conſtat. Neque ſatis liquet ex his mo
tibus, qui ſit validior. Illud tamen clarum
eſt, ambos motibus omnibus violentis, tum
etiam elementorum naturalibus potentiores
multò eſſe, neque vbi impulſus huius ge
neris, aut attractionis ratio habenda ſit,
grauis aut leuis penè vllam eſſe curam. At
que ea ratione, quam ſuo loco proſeque
mur, tanta vi tormenta bellica pilas illas fer
reas emittunt, cùm nulla vis alia impellen
do quicquam ſimile poſſit efficere. Quòd
niſi machinæ periculum fracturæ obſta
ret, nihil prohiberet ex Germaniis in In
diam, quoniam ex ordine eſt vniuerſi, im
pelli.
Tres eſſe mo
tus natura
les à princi
pio.
tus natura
les à princi
pio.
Bellicæ ma
chinæ impel
lunt ordine
vniuerſi.
chinæ impel
lunt ordine
vniuerſi.
Tertius autem motus grauium eſt ad in
ferna, leuium ad ſuperna: quem planè om
nes naturalem eſſe fatentur, quò minùs de
eo laboro. Sed nec ſi concedatur nobis alios
motus naturales dici debere, modò ſemper
his, vt dixi, contingant rationibus, quic
quam ad ea, quæ declarare propoſueramus
oberit. Erat & quartum genus naturalis mo
tus, quo quædam ad alia mouentur: quod
quia generale non eſt, ad locum ſuum trans
feretur, velut de Herculeo vocato lapide,
& ferro, electro atque feſtuca. His igitur de
monſtratis tanquam principiis ratio conſur
git machinæ Cteſibicæ, quæ ſic conſtat.
ferna, leuium ad ſuperna: quem planè om
nes naturalem eſſe fatentur, quò minùs de
eo laboro. Sed nec ſi concedatur nobis alios
motus naturales dici debere, modò ſemper
his, vt dixi, contingant rationibus, quic
quam ad ea, quæ declarare propoſueramus
oberit. Erat & quartum genus naturalis mo
tus, quo quædam ad alia mouentur: quod
quia generale non eſt, ad locum ſuum trans
feretur, velut de Herculeo vocato lapide,
& ferro, electro atque feſtuca. His igitur de
monſtratis tanquam principiis ratio conſur
git machinæ Cteſibicæ, quæ ſic conſtat.
Machina
Cteſiaica.
Cteſiaica.
3[Figure 3]
Catinus A, æ
reus, cuius ſum
mum os per quod
effundi aqua de
bet B. In imo eius
duo foramina C,
& D, ſuper qui
bus axes aut coria
ita collocentur vt
in follibus: quæ
ex inferiore par
te eleuentur ver
sùs A, ſed ſi com
primantur, occludant obſcura illa: hæreánt
que catino ex oſculis C, & D, fiſtulæ duæ,
dextra ac ſiniſtra producantur E, & F, &
modiolis inſerantur in G, & in H. Modioli
inanes ſunt, & in aqua merſi, in imo haben
tes foramina K, & L, in medio: ſupra quæ
axes cum corio vt in catino, qui eleuari poſ
ſint ad ſuperiùs: cùm verò premuntur oſcula,
ad vnguem concludant. In modiolis autem
emboli maſculi M, & N, torno politi, & oleo
ſubacti, vt modiolos ad amuſſim impleant:
inde vectibus & tegulis ita ſint aptati, vt vl
trò, citróque permeantes, cùm M, aſcendit,
exinanitúrque ſubiectum vas, alterna vice
N, deſcendat, & impleat embolum, expri
mátque quicquid in eo continetur. Hac ra
tione parata cùm ex O, trahitur M, embo
lus maſculus, locus Q, modioli exinanitur:
quare eleuatur axis & corium ſuprà K, aquá
que aſcendit donec impleatur modiolus ex
primi motus ratione: interim verò cùm N,
preſſus ſit, incipiat ex imo trahi alterno mo
tu, deſcendétque M, embolus cúmque aqua, quæ
in ſpatio Q, continebatur non poſſit effluere,
M, concludente ſuperiùs modioli capacita
tem ad vnguem: nec deſcendere per K, quo
niam axis foramen premit, & quò magis vr
getur pondere & impetu ex ſuperiore loco
ab aqua, ita magis exquiſitè hæret K, fora
mini: ſequitur vt aqua per G, exeat, qua ſo
lùm exitus patet, aſcendénſque per fiſtulam
E, ingreditur eleuans operculum in catinum
per C, foramen, donec catinus impleatur: pòſt
ceſſante impulſu ex E, ſubſidet corium, &
axis in C, váſque A, plenum manet. Interim
verò dnm M, ad K, deſcendit, N, ad ſummum
modioli aſcendit, modiolúſque impletur aqua
eadem ratione: vnde cum rurſus premitur,
exprimit aquam per H, in F, & per D, eadem
ratione in modiolum, qui cùm iam plenus ſit
aqua, nec illa per C, regredi poſſit, cùm axis
& corium eò magis hæreant foramini, quò
magis ab aqua ex ſuperiore parte premun
tur, ſequitur vt ex ſecundi motus naturalis
ratione, quo etiam grauia ſursùm feruntur,
vt aqua per A, in B, aſcendens effundatur, at
que ita alternante motu ac pleno ſemper ca
tino, vt effluere ex imo K, & L, in altum aſ
cendens, quantumlibet per B, nunquam de
ſinat.
reus, cuius ſum
mum os per quod
effundi aqua de
bet B. In imo eius
duo foramina C,
& D, ſuper qui
bus axes aut coria
ita collocentur vt
in follibus: quæ
ex inferiore par
te eleuentur ver
sùs A, ſed ſi com
primantur, occludant obſcura illa: hæreánt
que catino ex oſculis C, & D, fiſtulæ duæ,
dextra ac ſiniſtra producantur E, & F, &
modiolis inſerantur in G, & in H. Modioli
inanes ſunt, & in aqua merſi, in imo haben
tes foramina K, & L, in medio: ſupra quæ
axes cum corio vt in catino, qui eleuari poſ
ſint ad ſuperiùs: cùm verò premuntur oſcula,
ad vnguem concludant. In modiolis autem
emboli maſculi M, & N, torno politi, & oleo
ſubacti, vt modiolos ad amuſſim impleant:
inde vectibus & tegulis ita ſint aptati, vt vl
trò, citróque permeantes, cùm M, aſcendit,
exinanitúrque ſubiectum vas, alterna vice
N, deſcendat, & impleat embolum, expri
mátque quicquid in eo continetur. Hac ra
tione parata cùm ex O, trahitur M, embo
lus maſculus, locus Q, modioli exinanitur:
quare eleuatur axis & corium ſuprà K, aquá
que aſcendit donec impleatur modiolus ex
primi motus ratione: interim verò cùm N,
preſſus ſit, incipiat ex imo trahi alterno mo
tu, deſcendétque M, embolus cúmque aqua, quæ
in ſpatio Q, continebatur non poſſit effluere,
M, concludente ſuperiùs modioli capacita
tem ad vnguem: nec deſcendere per K, quo
niam axis foramen premit, & quò magis vr
getur pondere & impetu ex ſuperiore loco
ab aqua, ita magis exquiſitè hæret K, fora
mini: ſequitur vt aqua per G, exeat, qua ſo
lùm exitus patet, aſcendénſque per fiſtulam
E, ingreditur eleuans operculum in catinum
per C, foramen, donec catinus impleatur: pòſt
ceſſante impulſu ex E, ſubſidet corium, &
axis in C, váſque A, plenum manet. Interim
verò dnm M, ad K, deſcendit, N, ad ſummum
modioli aſcendit, modiolúſque impletur aqua
eadem ratione: vnde cum rurſus premitur,
exprimit aquam per H, in F, & per D, eadem
ratione in modiolum, qui cùm iam plenus ſit
aqua, nec illa per C, regredi poſſit, cùm axis
& corium eò magis hæreant foramini, quò
magis ab aqua ex ſuperiore parte premun
tur, ſequitur vt ex ſecundi motus naturalis
ratione, quo etiam grauia ſursùm feruntur,
vt aqua per A, in B, aſcendens effundatur, at
que ita alternante motu ac pleno ſemper ca
tino, vt effluere ex imo K, & L, in altum aſ
cendens, quantumlibet per B, nunquam de
ſinat.
Vitruuius
lib. 10. 6. 12.
lib. 10. 6. 12.
Eiuſdem argumenti eſt tuba nauium, qua
ſolent naues aqua periclitantes euacuare.
Cuius exemplo conſtructa eſt machina Bar
tholomæi Brambillæ, quam nos vidimus
Mediolani, nulla ex parte antiquis artificio
inferior.
ſolent naues aqua periclitantes euacuare.
Cuius exemplo conſtructa eſt machina Bar
tholomæi Brambillæ, quam nos vidimus
Mediolani, nulla ex parte antiquis artificio
inferior.
4[Figure 4]
Machina Brambilica.
BD, tuba, inanis in
tus, lignea, rotunda, ve
ctibus & regulis fixa,
latior parte ſuperiore
tota DM, inferiore ar
ctior: qua parte exci
pitur C, vaſe aquæ im
merſo, & vndique à la
teribus perforato, vt
aqua ingredi poſſit: la
pilli autem & arena
minimè, fundo vaſis C,
ſolido. Sic fiet vt tuba
aquam ex vaſe puram,
cùm opus fuerit, non
lapillos aut arenam,
quibus machina impe
diretur, hauriat. In loco
M, vbi arctior pars la
tiori committitur, co
rium ſuperiùs ex parte
M, annectitur, cui ſu
perimminet lamina te
nuis plumbea, vt cùm
eleuetur ex parte Q,
pondere ſuo denuò cadat, & integat canalem
L, exquiſite. Embolus autem maſculus AE,
minor tubæ latitudine, ſed tamen in ſupremo,
vbi eſt D, ad amuſſim obſtruat tubæ foramen.
Inane autem ſit OP. Ex imo emboli tres vir
gæ ferreæ ſolidæ prodeant, ad latera tubæ in
tus pertingentes, quas corio circumueſties,
ne contactu tubam exulcerent. Hæ tripodis
imaginem referunt, inferiùs latiores ac ma
gis diſtantes, vbi F, quàm ſuperiùs vbi E.
Manifeſtum eſt igitur, totum ſpatium iuxta
N, eſſe inane, nec præter virgulas aliquid
eſſe in eo: quo fit vt peruia ſit vita ex O, &
P, in N, atque viciſſim ex N, in O, & P: totum
tus, lignea, rotunda, ve
ctibus & regulis fixa,
latior parte ſuperiore
tota DM, inferiore ar
ctior: qua parte exci
pitur C, vaſe aquæ im
merſo, & vndique à la
teribus perforato, vt
aqua ingredi poſſit: la
pilli autem & arena
minimè, fundo vaſis C,
ſolido. Sic fiet vt tuba
aquam ex vaſe puram,
cùm opus fuerit, non
lapillos aut arenam,
quibus machina impe
diretur, hauriat. In loco
M, vbi arctior pars la
tiori committitur, co
rium ſuperiùs ex parte
M, annectitur, cui ſu
perimminet lamina te
nuis plumbea, vt cùm
eleuetur ex parte Q,
pondere ſuo denuò cadat, & integat canalem
L, exquiſite. Embolus autem maſculus AE,
minor tubæ latitudine, ſed tamen in ſupremo,
vbi eſt D, ad amuſſim obſtruat tubæ foramen.
Inane autem ſit OP. Ex imo emboli tres vir
gæ ferreæ ſolidæ prodeant, ad latera tubæ in
tus pertingentes, quas corio circumueſties,
ne contactu tubam exulcerent. Hæ tripodis
imaginem referunt, inferiùs latiores ac ma
gis diſtantes, vbi F, quàm ſuperiùs vbi E.
Manifeſtum eſt igitur, totum ſpatium iuxta
N, eſſe inane, nec præter virgulas aliquid
eſſe in eo: quo fit vt peruia ſit vita ex O, &
P, in N, atque viciſſim ex N, in O, & P: totum