Vitrum.
Viri compo
ſitio.
ſitio.
64[Figure 64]
LIBER SEXTVS.
De Metallis.
DICO autem perfecta, vt me
talla, ac lapides: ſed priùs de
metallis agendum eſt. Metalla
ſunt, aurum, argentum, ele
ctrum, æs cyprium, & plum
bum, ac ferrum. Factitia verò chalybs, &
ſtannum, & aurichalcum, tum etiam cy
prium æs aliud. Septem ſunt naturalia, qua
tuor autem præter naturam artis vi. Quòd
tot ſint, nec plura eſſe poſſint, oſtendere
maximæ ſubtilitatis opus eſt: oſtendam ta
men: ſed priùs, quòd aurum & perfectiſſima
quæque in oriente inueniantur, ferrum au
tem in occidente. Quod hoc contingat, quia
oriens calidior ſit, & humidior, abundè ſu
prà declaratum eſt. Hoc autem oſtendere
erat neceſſarium, quòd oriens occidente ca
lidior atque humidior ſit: hoc enim oſten
ſo, patet meliorem fieri ibi concoctionem
atque generationem. Inde quæ vocant Græ
ci aromata, & odores, & gemmæ, & au
rum, ac argentum, deliciæque omnes hu
mani generis: contingit hoc quia vapor
maris ab oriente defertur ſuper terras, &
motu ſolis concoquitur: in occidente autem
defertur verſus oceanum. Quòd & ſi ventis
ad terras impelleretur, celeriter autem mo
tu ſolis in oceanum rurſus rediret, vel non
aſſiſtente ſole concoqui non poſſet. Accedit
quòd Solis motus ſimilem quandam ex
æterna conuerſione vim in terris imprimit,
vt rerum initia in oriente ſint. Hæc autem
meliora, & gratiora, vnde etiam multò plus
radiis lætamur ſolis matutinis, quàm veſ
pertinis, Quòd ſi montes ab occidente ſint,
radij ſolis humore pleni, tum ſtellarum, &
Lunæ terras implent, nec ab occiduis radiis
quæ nimium vrunt, cùm aër iam ſit torri
dus, ſperanda eſt aliqua vtilitas. At contrà
in occidente montes ab eadem parte prohi
bent ſolem, ex aduerſa autem vrunt, & pla
nitie ſunt deteriores: multò etiam antè illu
ſtrat orientis terras, quàm occidentis, quòd
in mari nulli ſint montes, in terra autem
plurimi.
talla, ac lapides: ſed priùs de
metallis agendum eſt. Metalla
ſunt, aurum, argentum, ele
ctrum, æs cyprium, & plum
bum, ac ferrum. Factitia verò chalybs, &
ſtannum, & aurichalcum, tum etiam cy
prium æs aliud. Septem ſunt naturalia, qua
tuor autem præter naturam artis vi. Quòd
tot ſint, nec plura eſſe poſſint, oſtendere
maximæ ſubtilitatis opus eſt: oſtendam ta
men: ſed priùs, quòd aurum & perfectiſſima
quæque in oriente inueniantur, ferrum au
tem in occidente. Quod hoc contingat, quia
oriens calidior ſit, & humidior, abundè ſu
prà declaratum eſt. Hoc autem oſtendere
erat neceſſarium, quòd oriens occidente ca
lidior atque humidior ſit: hoc enim oſten
ſo, patet meliorem fieri ibi concoctionem
atque generationem. Inde quæ vocant Græ
ci aromata, & odores, & gemmæ, & au
rum, ac argentum, deliciæque omnes hu
mani generis: contingit hoc quia vapor
maris ab oriente defertur ſuper terras, &
motu ſolis concoquitur: in occidente autem
defertur verſus oceanum. Quòd & ſi ventis
ad terras impelleretur, celeriter autem mo
tu ſolis in oceanum rurſus rediret, vel non
aſſiſtente ſole concoqui non poſſet. Accedit
quòd Solis motus ſimilem quandam ex
æterna conuerſione vim in terris imprimit,
vt rerum initia in oriente ſint. Hæc autem
meliora, & gratiora, vnde etiam multò plus
radiis lætamur ſolis matutinis, quàm veſ
pertinis, Quòd ſi montes ab occidente ſint,
radij ſolis humore pleni, tum ſtellarum, &
Lunæ terras implent, nec ab occiduis radiis
quæ nimium vrunt, cùm aër iam ſit torri
dus, ſperanda eſt aliqua vtilitas. At contrà
in occidente montes ab eadem parte prohi
bent ſolem, ex aduerſa autem vrunt, & pla
nitie ſunt deteriores: multò etiam antè illu
ſtrat orientis terras, quàm occidentis, quòd
in mari nulli ſint montes, in terra autem
plurimi.
Metalla quæ
Cur oriens
occidente
calidior, &
humidior.
quatuor ra
tiones.
occidente
calidior, &
humidior.
quatuor ra
tiones.
Sed iam ad metallorum numerum reuer
tamur. Metallum eſt quicquid (vt diximus)
ductile eſt & durum: nam cera duci poteſt,
& lutum, ſed non dura ſunt: contrà lapides
& pyrites duri, ſed minimè duci poſſunt.
Hæc ſeptem eſſe iuxta planetarum nume
rum quis exiſtimabit? vt Sol aurum, Luna
argentum, Mercurius electrum, Mars fer
rum, Saturnus plumbum, Venus æs, Cy
prium verò æs accipiat Iupiter. Sed melius
eſt, vt ſic diſtinguamus: Metallum omne
aut perfectum, molle, purum, & ſic eſt au
rum: vel purum, ſed durum, & ſic eſt ar
gentum: vel durum, & impurum, & ſic eſt
ferrum vel molle & impurum, & ſic plum
bum. Sed electrum ex auro & argento con
ſtat. Æs Cyprium ex ære ac ferro, vnde du
rius vtroque euadit: ſicut & quod confici
tur ex ære & plumbo, nam & illud durius
eſt vtroque, & muli aſinis ac æquis ſunt ro
buſtiores. Æs verò ipſum, ferro eſt melius
concoctum, & validiore calore: vnde ſul
phur magis olet, Indicio eſt ferrum tranſi
re in æs. In carpato enim monte Pannoniæ
Smolinitio oppido refert Agricola, quod &
ab aliis audiui, æſque ſecum pro miraculo
detulerant, quod mihi oſtenderunt, puteum
eſſe ex quo aqua in tres canales hauſta ef
funditur, & ferrum illis impoſitum verti
tur in æs. Quòd ſi tenuia fruſtula fuerint, in
lutum tranſeunt, quod ignibus excoctum,
in puriſſimum æs tranſit. Cauſa eſt, quoniam
materia eadem ferro, & æri. Vnde cùm am
pliùs excoquitur ac tingitur, ferrum tranſit
in æs. Mons adiacet puteo ferax lapidei cal
chanti, liquet vim hanc calchanto, quod
etiam vidimus, ineſſe.
tamur. Metallum eſt quicquid (vt diximus)
ductile eſt & durum: nam cera duci poteſt,
& lutum, ſed non dura ſunt: contrà lapides
& pyrites duri, ſed minimè duci poſſunt.
Hæc ſeptem eſſe iuxta planetarum nume
rum quis exiſtimabit? vt Sol aurum, Luna
argentum, Mercurius electrum, Mars fer
rum, Saturnus plumbum, Venus æs, Cy
prium verò æs accipiat Iupiter. Sed melius
eſt, vt ſic diſtinguamus: Metallum omne
aut perfectum, molle, purum, & ſic eſt au
rum: vel purum, ſed durum, & ſic eſt ar
gentum: vel durum, & impurum, & ſic eſt
ferrum vel molle & impurum, & ſic plum
bum. Sed electrum ex auro & argento con
ſtat. Æs Cyprium ex ære ac ferro, vnde du
rius vtroque euadit: ſicut & quod confici
tur ex ære & plumbo, nam & illud durius
eſt vtroque, & muli aſinis ac æquis ſunt ro
buſtiores. Æs verò ipſum, ferro eſt melius
concoctum, & validiore calore: vnde ſul
phur magis olet, Indicio eſt ferrum tranſi
re in æs. In carpato enim monte Pannoniæ
Smolinitio oppido refert Agricola, quod &
ab aliis audiui, æſque ſecum pro miraculo
detulerant, quod mihi oſtenderunt, puteum
eſſe ex quo aqua in tres canales hauſta ef
funditur, & ferrum illis impoſitum verti
tur in æs. Quòd ſi tenuia fruſtula fuerint, in
lutum tranſeunt, quod ignibus excoctum,
in puriſſimum æs tranſit. Cauſa eſt, quoniam
materia eadem ferro, & æri. Vnde cùm am
pliùs excoquitur ac tingitur, ferrum tranſit
in æs. Mons adiacet puteo ferax lapidei cal
chanti, liquet vim hanc calchanto, quod
etiam vidimus, ineſſe.
Metalla eſſe
ſeptem de
monſtratur.
ſeptem de
monſtratur.
De ferro,
quod in æs,
tranſmuta
tur hiſtoria
mira.
quod in æs,
tranſmuta
tur hiſtoria
mira.
An metalla
inuicem poſ
ſint tranſmu
tari, maxi
mè deſidera
ta quæſtio,
quæ inferiùs
ſoluitur.
Aurum quo
modo inue
niatur.
inuicem poſ
ſint tranſmu
tari, maxi
mè deſidera
ta quæſtio,
quæ inferiùs
ſoluitur.
Aurum quo
modo inue
niatur.
Itaque orta dubitatio illa adeò famoſa, an
metalla inuicem poſſint artis beneficio tranſ
mutari. Antequam verò hæc definiatur, au
ri præſtantiam demonſtrare oportet. Naſci
tur autem multis modis: tum primò arenæ
commiſtum, vt in Bohemia, & iuxta Bohe
miam in Ligis, in riuis iuxta Goldeburgum, &
Riſegrundum, quod Latinè Vallis gigan
tum dicitur, & in ripa Ticini, & abduæ in
Italia: tum verò etiam in lapidibus argenti
feracibus, vt in colle Montifregij: nam cùm
liquantur, argentum manat, in cuius libra
ſaltem auri ſemuncia latet. Albertus narrat
in ſolidiſſimis lapidibus inter terram exu
ſtam iacentibus, aurum inueniri. Scribit &
quandoque aurum inuentum inter dentes
ſuperiores humani capitis ſcobis tenuioris
forma, ex quo credidiſſe certum eſt in ca
pillis humanis latêre aurum. Exiſtimauerim
ego, quod verſimilius eſt, aurum inter lapi
des gigni, inde vi currentium aquarum
quando in parua concreſcit fruſtra delatum,
inter arenas reperiri: atque eadem ratione
inuentum facta alluuione inter dentes hu
mani capitis: hæſit enim ob oſſis impedi
mentum & illorum ſpiſſitatem inter rimas.
Aſtipulatur huic opinioni, quod Gonſa
lus Ferdinandus Ouiedus Hiſpanus reci
tat, in Indiæ Peru vocatæ parte, aurum in
montium radice inuentum imperfectum eſſe
atque eò impurius, quò monti proximius.
Nec in profundo terræ: ſed iuxta illius ſu
perficiem inuenitur: quare ſi in agris, vel are
na naſceretur, in imo terræ latêret. Et velut
metalla inuicem poſſint artis beneficio tranſ
mutari. Antequam verò hæc definiatur, au
ri præſtantiam demonſtrare oportet. Naſci
tur autem multis modis: tum primò arenæ
commiſtum, vt in Bohemia, & iuxta Bohe
miam in Ligis, in riuis iuxta Goldeburgum, &
Riſegrundum, quod Latinè Vallis gigan
tum dicitur, & in ripa Ticini, & abduæ in
Italia: tum verò etiam in lapidibus argenti
feracibus, vt in colle Montifregij: nam cùm
liquantur, argentum manat, in cuius libra
ſaltem auri ſemuncia latet. Albertus narrat
in ſolidiſſimis lapidibus inter terram exu
ſtam iacentibus, aurum inueniri. Scribit &
quandoque aurum inuentum inter dentes
ſuperiores humani capitis ſcobis tenuioris
forma, ex quo credidiſſe certum eſt in ca
pillis humanis latêre aurum. Exiſtimauerim
ego, quod verſimilius eſt, aurum inter lapi
des gigni, inde vi currentium aquarum
quando in parua concreſcit fruſtra delatum,
inter arenas reperiri: atque eadem ratione
inuentum facta alluuione inter dentes hu
mani capitis: hæſit enim ob oſſis impedi
mentum & illorum ſpiſſitatem inter rimas.
Aſtipulatur huic opinioni, quod Gonſa
lus Ferdinandus Ouiedus Hiſpanus reci
tat, in Indiæ Peru vocatæ parte, aurum in
montium radice inuentum imperfectum eſſe
atque eò impurius, quò monti proximius.
Nec in profundo terræ: ſed iuxta illius ſu
perficiem inuenitur: quare ſi in agris, vel are
na naſceretur, in imo terræ latêret. Et velut