Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

List of thumbnails

< >
101
101
102
102
103
103
104
104
105
105
106
106
107
107
108
108
109
109
110
110
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <pb pagenum="452" xlink:href="016/01/101.jpg"/>
            <p type="margin">
              <s id="s.004376">
                <margin.target id="marg592"/>
              Vitrum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004377">
                <margin.target id="marg593"/>
              Viri compo­
                <lb/>
              ſitio.</s>
            </p>
            <figure id="id.016.01.101.1.jpg" xlink:href="016/01/101/1.jpg" number="64"/>
            <p type="main">
              <s id="s.004378">
                <emph type="center"/>
              LIBER SEXTVS.
                <emph.end type="center"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004379">
                <emph type="center"/>
              De Metallis.
                <emph.end type="center"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004380">DICO autem perfecta, vt me­
                <lb/>
              talla, ac lapides: ſed priùs de
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg594"/>
                <lb/>
              metallis agendum eſt. </s>
              <s id="s.004381">Metalla
                <lb/>
              ſunt, aurum, argentum, ele­
                <lb/>
              ctrum, æs cyprium, & plum­
                <lb/>
              bum, ac ferrum. </s>
              <s id="s.004382">Factitia verò chalybs, &
                <lb/>
              ſtannum, & aurichalcum, tum etiam cy­
                <lb/>
              prium æs aliud. </s>
              <s id="s.004383">Septem ſunt naturalia, qua­
                <lb/>
              tuor autem præter naturam artis vi. </s>
              <s id="s.004384">Quòd
                <lb/>
              tot ſint, nec plura eſſe poſſint, oſtendere
                <lb/>
              maximæ ſubtilitatis opus eſt: oſtendam ta­
                <lb/>
              men: ſed priùs, quòd aurum & perfectiſſima
                <lb/>
              quæque in oriente inueniantur, ferrum au­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg595"/>
                <lb/>
              tem in occidente. </s>
              <s id="s.004385">Quod hoc contingat, quia
                <lb/>
              oriens calidior ſit, & humidior, abundè ſu­
                <lb/>
              prà declaratum eſt. </s>
              <s id="s.004386">Hoc autem oſtendere
                <lb/>
              erat neceſſarium, quòd oriens occidente ca­
                <lb/>
              lidior atque humidior ſit: hoc enim oſten­
                <lb/>
              ſo, patet meliorem fieri ibi concoctionem
                <lb/>
              atque generationem. </s>
              <s id="s.004387">Inde quæ vocant Græ­
                <lb/>
              ci aromata, & odores, & gemmæ, & au­
                <lb/>
              rum, ac argentum, deliciæque omnes hu­
                <lb/>
              mani generis: contingit hoc quia vapor
                <lb/>
              maris ab oriente defertur ſuper terras, &
                <lb/>
              motu ſolis concoquitur: in occidente autem
                <lb/>
              defertur verſus oceanum. </s>
              <s id="s.004388">Quòd & ſi ventis
                <lb/>
              ad terras impelleretur, celeriter autem mo­
                <lb/>
              tu ſolis in oceanum rurſus rediret, vel non
                <lb/>
              aſſiſtente ſole concoqui non poſſet. </s>
              <s id="s.004389">Accedit
                <lb/>
              quòd Solis motus ſimilem quandam ex
                <lb/>
              æterna conuerſione vim in terris imprimit,
                <lb/>
              vt rerum initia in oriente ſint. </s>
              <s id="s.004390">Hæc autem
                <lb/>
              meliora, & gratiora, vnde etiam multò plus
                <lb/>
              radiis lætamur ſolis matutinis, quàm veſ­
                <lb/>
              pertinis, Quòd ſi montes ab occidente ſint,
                <lb/>
              radij ſolis humore pleni, tum ſtellarum, &
                <lb/>
              Lunæ terras implent, nec ab occiduis radiis
                <lb/>
              quæ nimium vrunt, cùm aër iam ſit torri­
                <lb/>
              dus, ſperanda eſt aliqua vtilitas. </s>
              <s id="s.004391">At contrà
                <lb/>
              in occidente montes ab eadem parte prohi­
                <lb/>
              bent ſolem, ex aduerſa autem vrunt, & pla­
                <lb/>
              nitie ſunt deteriores: multò etiam antè illu­
                <lb/>
              ſtrat orientis terras, quàm occidentis, quòd
                <lb/>
              in mari nulli ſint montes, in terra autem
                <lb/>
              plurimi. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004392">
                <margin.target id="marg594"/>
              Metalla quæ</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004393">
                <margin.target id="marg595"/>
              Cur oriens
                <lb/>
              occidente
                <lb/>
              calidior, &
                <lb/>
              humidior.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004394">quatuor ra­
                <lb/>
              tiones.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004395">Sed iam ad metallorum numerum reuer­
                <lb/>
              tamur. </s>
              <s id="s.004396">Metallum eſt quicquid (vt diximus)
                <lb/>
              ductile eſt & durum: nam cera duci poteſt,
                <lb/>
              & lutum, ſed non dura ſunt: contrà lapides
                <lb/>
              & pyrites duri, ſed minimè duci poſſunt.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg596"/>
                <lb/>
              Hæc ſeptem eſſe iuxta planetarum nume­
                <lb/>
              rum quis exiſtimabit? </s>
              <s id="s.004397">vt Sol aurum, Luna
                <lb/>
              argentum, Mercurius electrum, Mars fer­
                <lb/>
              rum, Saturnus plumbum, Venus æs, Cy­
                <lb/>
              prium verò æs accipiat Iupiter. </s>
              <s id="s.004398">Sed melius
                <lb/>
              eſt, vt ſic diſtinguamus: Metallum omne
                <lb/>
              aut perfectum, molle, purum, & ſic eſt au­
                <lb/>
              rum: vel purum, ſed durum, & ſic eſt ar­
                <lb/>
              gentum: vel durum, & impurum, & ſic eſt
                <lb/>
              ferrum vel molle & impurum, & ſic plum­
                <lb/>
              bum. </s>
              <s id="s.004399">Sed electrum ex auro & argento con­
                <lb/>
              ſtat. </s>
              <s id="s.004400">Æs Cyprium ex ære ac ferro, vnde du­
                <lb/>
              rius vtroque euadit: ſicut & quod confici­
                <lb/>
              tur ex ære & plumbo, nam & illud durius
                <lb/>
              eſt vtroque, & muli aſinis ac æquis ſunt ro­
                <lb/>
              buſtiores. </s>
              <s id="s.004401">Æs verò ipſum, ferro eſt melius
                <lb/>
              concoctum, & validiore calore: vnde ſul­
                <lb/>
              phur magis olet, Indicio eſt ferrum tranſi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg597"/>
                <lb/>
              re in æs. </s>
              <s id="s.004402">In carpato enim monte Pannoniæ
                <lb/>
              Smolinitio oppido refert Agricola, quod &
                <lb/>
              ab aliis audiui, æſque ſecum pro miraculo
                <lb/>
              detulerant, quod mihi oſtenderunt, puteum
                <lb/>
              eſſe ex quo aqua in tres canales hauſta ef­
                <lb/>
              funditur, & ferrum illis impoſitum verti­
                <lb/>
              tur in æs. </s>
              <s id="s.004403">Quòd ſi tenuia fruſtula fuerint, in
                <lb/>
              lutum tranſeunt, quod ignibus excoctum,
                <lb/>
              in puriſſimum æs tranſit. </s>
              <s id="s.004404">Cauſa eſt, quoniam
                <lb/>
              materia eadem ferro, & æri. </s>
              <s id="s.004405">Vnde cùm am­
                <lb/>
              pliùs excoquitur ac tingitur, ferrum tranſit
                <lb/>
              in æs. </s>
              <s id="s.004406">Mons adiacet puteo ferax lapidei cal­
                <lb/>
              chanti, liquet vim hanc calchanto, quod
                <lb/>
              etiam vidimus, ineſſe.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg598"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004407">
                <margin.target id="marg596"/>
              Metalla eſſe
                <lb/>
              ſeptem de­
                <lb/>
              monſtratur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004408">
                <margin.target id="marg597"/>
              De ferro,
                <lb/>
              quod in æs,
                <lb/>
              tranſmuta­
                <lb/>
              tur hiſtoria
                <lb/>
              mira.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004409">
                <margin.target id="marg598"/>
              An metalla
                <lb/>
              inuicem poſ­
                <lb/>
              ſint tranſmu­
                <lb/>
              tari, maxi­
                <lb/>
              mè deſidera­
                <lb/>
              ta quæſtio,
                <lb/>
              quæ inferiùs
                <lb/>
              ſoluitur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004410">Aurum quo­
                <lb/>
              modo inue­
                <lb/>
              niatur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004411">Itaque orta dubitatio illa adeò famoſa, an
                <lb/>
              metalla inuicem poſſint artis beneficio tranſ­
                <lb/>
              mutari. </s>
              <s id="s.004412">Antequam verò hæc definiatur, au­
                <lb/>
              ri præſtantiam demonſtrare oportet. </s>
              <s id="s.004413">Naſci­
                <lb/>
              tur autem multis modis: tum primò arenæ
                <lb/>
              commiſtum, vt in Bohemia, & iuxta
                <expan abbr="Bohe-miã">Bohe­
                  <lb/>
                miam</expan>
              in Ligis, in riuis iuxta Goldeburgum, &
                <lb/>
              Riſegrundum, quod Latinè Vallis gigan­
                <lb/>
              tum dicitur, & in ripa Ticini, & abduæ in
                <lb/>
              Italia: tum verò etiam in lapidibus argenti
                <lb/>
              feracibus, vt in colle Montifregij: nam cùm
                <lb/>
              liquantur, argentum manat, in cuius libra
                <lb/>
              ſaltem auri ſemuncia latet. </s>
              <s id="s.004414">Albertus narrat
                <lb/>
              in ſolidiſſimis lapidibus inter terram exu­
                <lb/>
              ſtam iacentibus, aurum inueniri. </s>
              <s id="s.004415">Scribit &
                <lb/>
              quandoque aurum inuentum inter dentes
                <lb/>
              ſuperiores humani capitis ſcobis tenuioris
                <lb/>
              forma, ex quo credidiſſe certum eſt in ca­
                <lb/>
              pillis humanis latêre aurum. </s>
              <s id="s.004416">Exiſtimauerim
                <lb/>
              ego, quod verſimilius eſt, aurum inter lapi­
                <lb/>
              des gigni, inde vi currentium aquarum
                <lb/>
              quando in parua concreſcit fruſtra delatum,
                <lb/>
              inter arenas reperiri: atque eadem ratione
                <lb/>
              inuentum facta alluuione inter dentes hu­
                <lb/>
              mani capitis: hæſit enim ob oſſis impedi­
                <lb/>
              mentum & illorum ſpiſſitatem inter rimas.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004417">Aſtipulatur huic opinioni, quod Gonſa­
                <lb/>
              lus Ferdinandus Ouiedus Hiſpanus reci­
                <lb/>
              tat, in Indiæ Peru vocatæ parte, aurum in
                <lb/>
              montium radice inuentum imperfectum eſſe
                <lb/>
              atque eò impurius, quò monti proximius.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004418">Nec in profundo terræ: ſed iuxta illius ſu­
                <lb/>
              perficiem inuenitur: quare ſi in agris, vel are­
                <lb/>
              na naſceretur, in imo terræ latêret. </s>
              <s id="s.004419">Et velut </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>