1aliqua ex parte lædi pateretur, arbitror po
tius metallicam fuiſſe, velut ſtibij: nam lu
crum abundabat, & in ſingulas vices de auro
non minus colligebat pecuniarum, vt ſi ex
tam vilibus herbis collecta fuiſſet, haud tam
parcè ea vti debuerit.
tius metallicam fuiſſe, velut ſtibij: nam lu
crum abundabat, & in ſingulas vices de auro
non minus colligebat pecuniarum, vt ſi ex
tam vilibus herbis collecta fuiſſet, haud tam
parcè ea vti debuerit.
Æs.
Poſt plumbum æs ſuccedit: cuius vſus
antiquo tempore non ſolùm ad arma, qui
bus teguntur homines, & clypeos, ſed etiam
lanceas vtilis fuit. Itaque Homerus Mene
laum perſequentem Paridem dixit, ἔγχει
χαλκείῳ. Æternam habet in conſtructioni
bus perſeuerantiam, quòd non vt ferrum,
chalybſue tangatur rubigine. Cùm enim tria
ſint, elementa quæ humorem mittunt, ter
ra, aqua, aër: corrumpuntur autem & fer
ruginem ducunt metalla ab humore, quod
ab humoris iniuria tutum eſt, tutum eſt
etiam ſiue ſub dio ſit, ſeu in aquis merſum,
ſeu ſepultum in terra. Superius verò de
monſtrauimus, omnem materiam quæ plus
iuſto exuſta ſit, ab humoris iniuria eſſe tu
tam, velut eſt æs, quod vel ſolo odore pro
dit vſtionem: neceſſe eſt igitur in conſtru
ctionibus æs ipſum æternum eſſe: ob quam
cauſam in pretio antiquo tempore fuiſſe
magis exiſtimo ferro, quòd non atterere
tur æuo, nec vſu. Nunc cùm auaritiæ con
ſulatur, ferro minus vtiliter vtuntur.
antiquo tempore non ſolùm ad arma, qui
bus teguntur homines, & clypeos, ſed etiam
lanceas vtilis fuit. Itaque Homerus Mene
laum perſequentem Paridem dixit, ἔγχει
χαλκείῳ. Æternam habet in conſtructioni
bus perſeuerantiam, quòd non vt ferrum,
chalybſue tangatur rubigine. Cùm enim tria
ſint, elementa quæ humorem mittunt, ter
ra, aqua, aër: corrumpuntur autem & fer
ruginem ducunt metalla ab humore, quod
ab humoris iniuria tutum eſt, tutum eſt
etiam ſiue ſub dio ſit, ſeu in aquis merſum,
ſeu ſepultum in terra. Superius verò de
monſtrauimus, omnem materiam quæ plus
iuſto exuſta ſit, ab humoris iniuria eſſe tu
tam, velut eſt æs, quod vel ſolo odore pro
dit vſtionem: neceſſe eſt igitur in conſtru
ctionibus æs ipſum æternum eſſe: ob quam
cauſam in pretio antiquo tempore fuiſſe
magis exiſtimo ferro, quòd non atterere
tur æuo, nec vſu. Nunc cùm auaritiæ con
ſulatur, ferro minus vtiliter vtuntur.
Ære etiam fiſtulæ fiunt organorum mu
ſicorum: quædam plumbo candido, aliæ li
gno: atque ita in eodem organo audies tu
bas, cornua, fiſtulas, tibias, tympana, lyram,
teſtudinem, citharam, mira varietate, tum
etiam alias voces alternatis modis reſonan
tes. Solum deerat humana, quæ eò diffici
lius imitatur, quòd ſuauior eſt cæteris. Æs
propriè tubis conuenit, vt Doricam muſi
cam alacri & maximo ſtrepitu excitet, at
que ob id homines ad prælium accendat.
Ære noſtro durius Cyprium: duplex hoc,
naturàle, interlucentibus aureis maculis,
vt vidi. Inuentum referunt in Hiſpania
noui orbis inſula fruſtum ponderis librarum
200. alibi ferri vel æris legitur: adeò in
magnam molem excreſcit. Arte etiam con
ſtat, vocatur cuprum, vocis ſimilitudine:
nobilius in ſingulas æris, libras quatuor ha
bet, candidi plumbi, quod ſtannum voca
mus libram: & vſque ad octauam partem
æris immiſtum plumbum candidum, nobi
le reddit cuprum. Quòd ſi aurichalcum albi
plumbi loco ſubiiciatur, vilius erit. Si ni
grum impenſæ vitandæ ( vt ſolet) cauſa,
plumbum loco candidi æri miſceatur, vi
liſſimum fit. Cupri vſus ad machinas ma
gnas igneas, ad ollas, & ad lebetes. Præſtat
in hoc æri multum, quòd etiam abſque
ſtanno non inficiat edulia ſapore vllo, vel
odore.
ſicorum: quædam plumbo candido, aliæ li
gno: atque ita in eodem organo audies tu
bas, cornua, fiſtulas, tibias, tympana, lyram,
teſtudinem, citharam, mira varietate, tum
etiam alias voces alternatis modis reſonan
tes. Solum deerat humana, quæ eò diffici
lius imitatur, quòd ſuauior eſt cæteris. Æs
propriè tubis conuenit, vt Doricam muſi
cam alacri & maximo ſtrepitu excitet, at
que ob id homines ad prælium accendat.
Ære noſtro durius Cyprium: duplex hoc,
naturàle, interlucentibus aureis maculis,
vt vidi. Inuentum referunt in Hiſpania
noui orbis inſula fruſtum ponderis librarum
200. alibi ferri vel æris legitur: adeò in
magnam molem excreſcit. Arte etiam con
ſtat, vocatur cuprum, vocis ſimilitudine:
nobilius in ſingulas æris, libras quatuor ha
bet, candidi plumbi, quod ſtannum voca
mus libram: & vſque ad octauam partem
æris immiſtum plumbum candidum, nobi
le reddit cuprum. Quòd ſi aurichalcum albi
plumbi loco ſubiiciatur, vilius erit. Si ni
grum impenſæ vitandæ ( vt ſolet) cauſa,
plumbum loco candidi æri miſceatur, vi
liſſimum fit. Cupri vſus ad machinas ma
gnas igneas, ad ollas, & ad lebetes. Præſtat
in hoc æri multum, quòd etiam abſque
ſtanno non inficiat edulia ſapore vllo, vel
odore.
Aurichalcum & ipſum arte conſtat, &
antiquum eſt. Apollonius in Argonau
tica:
Λαμπετίη δ´ ἐπὶ βουσὶν ὀρειχάλκειο φαεινοῦ,
Πάλλεν ὀπιδέουτα ἠναλαύρόπα.
antiquum eſt. Apollonius in Argonau
tica:
Λαμπετίη δ´ ἐπὶ βουσὶν ὀρειχάλκειο φαεινοῦ,
Πάλλεν ὀπιδέουτα ἠναλαύρόπα.
Refert ad tempora Argonautarum, vo
catque Orichalcum, Plautus aurichalcum.
Cælius recitat Ariſtotelem dixiſſe in arca
nis, aurichalcum ſeu orichalcum nuſquam
effodi.
catque Orichalcum, Plautus aurichalcum.
Cælius recitat Ariſtotelem dixiſſe in arca
nis, aurichalcum ſeu orichalcum nuſquam
effodi.
Ferrum verò effoditur contraria ratione,
nec eſt factitium viliſſimum, nobiliſſimum,
bonis ac malis vſibus æquè inſeruiens.
Molleſcit ſucco corticum fabæ aut maluæ, ſi
in his, non aqua, extinguatur. Vt verò cùm
foditur, ductile fiat, torretur gleba, ac ſub
dio exponitur: imbribus molleſcit quod
terreum eſt, ſole colliquatur quod eſt hu
midum, ignibus acrior pars, & quæ quaſi
illi venenum eſt, abſumitur. Ita dum ſæ
piùs torretur, dio exponitur, molle fit ac
quantumvis tractabile. Fila etiam ferrea ſi
ignita per ſe refrigerati permittantur, adeò
ductilia euadunt, vt vice lini ad vincien
dum vti poſſis. Præſtat tamen filum per ſe
molle ac tenax primò elegiſſe, quale refe
runt apud Suedones Germaniæ populos
eſſe, quod Oſemutum vocant. Molle itaque
ferrum hoc modo cælatur: pingitur quod
fingere cupis in ferro, ex aduerſo pila plum
bea ſubiicitur, inde malleolo tunditur pars
quam compreſſam cupis: quæ prominere
debet, plumbo excepta non ſubſidet: ita
animalium & plantarum ſubtiliter imagi
nes referunt, vt cera expreſſas & elaboratas
acutis ſcapellis diceres. Si verò aqua frigida
ferrum dum candet, extinguatur, & durum,
& minimè ductile, & fragile euadere neceſſe
eſt: nam aquæ frigore cogitur ignis qui in
tus eſt, humidumque innatum ferri celeri
ter abſumit: quo cùm ductile eſſet, ac ob
id molle, ſublato, fragile & durum euade
re neceſſe eſt: vnde patet, nihil quod tenax
ſit, durum valde eſſe poſſe. Refert Gonzalus
Fernandus Ouiedus in ſeptimo Indicarum
rerum noui orbis orbis ( autor inſignis, ac
meo iudicio verax atque eruditus, adeò vt
hunc ſolùm antiquis inter hiſtoricos noſtræ
ætatis adnumerari dignum cenſeam, cuius
librum dedit mihi vir illuſtris Franciſcus
Duardus Hiſpanus, Cæſaris in Italia quæ
ſtor, patritius, humanitatis, iuſtitiæ, pruden
tiaque ſingularis, & erga eruditos mirum in
modum animo propenſus ) Indos captiuos
Cabuiæ herbæ filo & arena compedes ſeca
re, atque ita fugæ conſulere: eſſeque hoc
frequens in ea inſula Hiſpaniola. Quòd ſi
ita eſt, contumax oportet eſſe filum illud
Cabuiæ, vt trahi poſſit multum, & celeriter
duci, tum latum & planum, ne arena ſubſi
liat: arenam verò tenuem, & aſperam, ac
duram, qualis vt dicemus Smirij lapidis: nam
non aliter ferrum ſcindi poterit. Sic etiam
anchoras diuiſas refert: nam diuturno, aſſi
duo, celerique tractu, ſi duriores lapides di
uiduntur, quid mirum de ferro? Præſtat limæ
modus hic, quòd non exaudiatur: vnde limæ
ſurdæ, quæ tenues, lentè, ſed abſque ſono ſecant.
nec eſt factitium viliſſimum, nobiliſſimum,
bonis ac malis vſibus æquè inſeruiens.
Molleſcit ſucco corticum fabæ aut maluæ, ſi
in his, non aqua, extinguatur. Vt verò cùm
foditur, ductile fiat, torretur gleba, ac ſub
dio exponitur: imbribus molleſcit quod
terreum eſt, ſole colliquatur quod eſt hu
midum, ignibus acrior pars, & quæ quaſi
illi venenum eſt, abſumitur. Ita dum ſæ
piùs torretur, dio exponitur, molle fit ac
quantumvis tractabile. Fila etiam ferrea ſi
ignita per ſe refrigerati permittantur, adeò
ductilia euadunt, vt vice lini ad vincien
dum vti poſſis. Præſtat tamen filum per ſe
molle ac tenax primò elegiſſe, quale refe
runt apud Suedones Germaniæ populos
eſſe, quod Oſemutum vocant. Molle itaque
ferrum hoc modo cælatur: pingitur quod
fingere cupis in ferro, ex aduerſo pila plum
bea ſubiicitur, inde malleolo tunditur pars
quam compreſſam cupis: quæ prominere
debet, plumbo excepta non ſubſidet: ita
animalium & plantarum ſubtiliter imagi
nes referunt, vt cera expreſſas & elaboratas
acutis ſcapellis diceres. Si verò aqua frigida
ferrum dum candet, extinguatur, & durum,
& minimè ductile, & fragile euadere neceſſe
eſt: nam aquæ frigore cogitur ignis qui in
tus eſt, humidumque innatum ferri celeri
ter abſumit: quo cùm ductile eſſet, ac ob
id molle, ſublato, fragile & durum euade
re neceſſe eſt: vnde patet, nihil quod tenax
ſit, durum valde eſſe poſſe. Refert Gonzalus
Fernandus Ouiedus in ſeptimo Indicarum
rerum noui orbis orbis ( autor inſignis, ac
meo iudicio verax atque eruditus, adeò vt
hunc ſolùm antiquis inter hiſtoricos noſtræ
ætatis adnumerari dignum cenſeam, cuius
librum dedit mihi vir illuſtris Franciſcus
Duardus Hiſpanus, Cæſaris in Italia quæ
ſtor, patritius, humanitatis, iuſtitiæ, pruden
tiaque ſingularis, & erga eruditos mirum in
modum animo propenſus ) Indos captiuos
Cabuiæ herbæ filo & arena compedes ſeca
re, atque ita fugæ conſulere: eſſeque hoc
frequens in ea inſula Hiſpaniola. Quòd ſi
ita eſt, contumax oportet eſſe filum illud
Cabuiæ, vt trahi poſſit multum, & celeriter
duci, tum latum & planum, ne arena ſubſi
liat: arenam verò tenuem, & aſperam, ac
duram, qualis vt dicemus Smirij lapidis: nam
non aliter ferrum ſcindi poterit. Sic etiam
anchoras diuiſas refert: nam diuturno, aſſi
duo, celerique tractu, ſi duriores lapides di
uiduntur, quid mirum de ferro? Præſtat limæ
modus hic, quòd non exaudiatur: vnde limæ
ſurdæ, quæ tenues, lentè, ſed abſque ſono ſecant.
Sed ferro nobilior chalybs, duplex, natiuus
atque factitius, vrerque duriſſimus, atque ea
(vt dixi) cauſa, eo ferro fragilior. Factitius ex
duriſſimo ferro repurgato, & marmore con
ſtat. Optimus, qui minutiſſimis granis ac ni
tentibus lucet, ferrugine nulla, nullis rimis
ferroque leuior. Repurgatus optimè, inde
candens, extinctus ſucco raphani & aqua
terreſtrium vermium pari menſura terue
quaterve, ferrum vt plumbum ſcindit.
Nam expertum hoc Albertus ſe, refert.
Contingit hoc, cuius experimentum adhuc
atque factitius, vrerque duriſſimus, atque ea
(vt dixi) cauſa, eo ferro fragilior. Factitius ex
duriſſimo ferro repurgato, & marmore con
ſtat. Optimus, qui minutiſſimis granis ac ni
tentibus lucet, ferrugine nulla, nullis rimis
ferroque leuior. Repurgatus optimè, inde
candens, extinctus ſucco raphani & aqua
terreſtrium vermium pari menſura terue
quaterve, ferrum vt plumbum ſcindit.
Nam expertum hoc Albertus ſe, refert.
Contingit hoc, cuius experimentum adhuc