1Nouembri menſe adhuc viridia colligunt,
ac expoſita ſub Sole triduo, nigra efficiunt.
Cæterum arboris folium plantaginis folio
quaſi perſimile, quod pediculo admodum
breui adhæret ſurculo iunctum: ſed qua
parte pediculo iungitur, folium ea rotundum
eſt, in ſummo autem vertice mucronatum,
non ſecùs ac medicæ mali, folia illa quæ in
mucronem deſinunt: à tergo folij ſeptem
nerui ſunt, vt in plantagine: ſed non oriun
tur qui à lateribus, ab eo qui eſt in medio,
verùm ex interuallis, ab imo ad ſupremum
folij tendentes, medium ſepiunt, obliquè
quaſi diſpoſiti, nec ex æquo, nec craſſitu
do illa quæ folio mali medici. Longi autem
piperis procerior arbor, & folia maiora
quàm rotundi, attamen ſimillima. Satis au
tem conſtat vt cinamomum arborem lauri
eſſe docuimus, ita piper hederæ ſpeciem,
regionis cœlo perfectam ac excultam: quip
pe in Calechuto Indiæ naſcitur, atque etiam
in agro ſuburbano. Huius quod diximus ar
gumentum erit, quòd tranſlata ad nos hæc
arbor, paucis propagationibus in hederam
tranſibit.
ac expoſita ſub Sole triduo, nigra efficiunt.
Cæterum arboris folium plantaginis folio
quaſi perſimile, quod pediculo admodum
breui adhæret ſurculo iunctum: ſed qua
parte pediculo iungitur, folium ea rotundum
eſt, in ſummo autem vertice mucronatum,
non ſecùs ac medicæ mali, folia illa quæ in
mucronem deſinunt: à tergo folij ſeptem
nerui ſunt, vt in plantagine: ſed non oriun
tur qui à lateribus, ab eo qui eſt in medio,
verùm ex interuallis, ab imo ad ſupremum
folij tendentes, medium ſepiunt, obliquè
quaſi diſpoſiti, nec ex æquo, nec craſſitu
do illa quæ folio mali medici. Longi autem
piperis procerior arbor, & folia maiora
quàm rotundi, attamen ſimillima. Satis au
tem conſtat vt cinamomum arborem lauri
eſſe docuimus, ita piper hederæ ſpeciem,
regionis cœlo perfectam ac excultam: quip
pe in Calechuto Indiæ naſcitur, atque etiam
in agro ſuburbano. Huius quod diximus ar
gumentum erit, quòd tranſlata ad nos hæc
arbor, paucis propagationibus in hederam
tranſibit.
Garyophy
lum.
lum.
Scio hæc aduerſari Dioſcoridi: ſed anti
qui audita ſcripſerunt: audaciores, neceſſi
tate & ſtudio gloriæ, cuius cauſa venia
digni ſunt? alioqui neque laboribus, nec
diligentiæ, aut pecuniæ parcentes. Sed à ga
ryophylo fructu flos quidam apud nos ſua
uitate odoris nomen ſumpſit. Candidus
eſt, alius rubens, alius è duobus colori
bus miſtus: humilis herba, porri foliis,
ſed anguſtioribus: maxima cura in vaſis
educatur, nec minus iucundus aſpectu quàm
odore.
qui audita ſcripſerunt: audaciores, neceſſi
tate & ſtudio gloriæ, cuius cauſa venia
digni ſunt? alioqui neque laboribus, nec
diligentiæ, aut pecuniæ parcentes. Sed à ga
ryophylo fructu flos quidam apud nos ſua
uitate odoris nomen ſumpſit. Candidus
eſt, alius rubens, alius è duobus colori
bus miſtus: humilis herba, porri foliis,
ſed anguſtioribus: maxima cura in vaſis
educatur, nec minus iucundus aſpectu quàm
odore.
Garyophy
lus flos.
lus flos.
Thus.
Abies, hæc eſt puſilla: quæ apud Sabæos, ob
ſiccitatem cœli, lachrymam hanc mittit.
Vnde Mutuanus Poëta:
——Molles ſua thura Sabæi.
ſiccitatem cœli, lachrymam hanc mittit.
Vnde Mutuanus Poëta:
——Molles ſua thura Sabæi.
Validior quæ ſpontè fluit, imbecillior
quæ ex ſaucia arbore: quod in omnibus li
quoribus obſeruatione dignum. Sed apud
nos, abieti vnica laus eſt, quòd rectà ma
ximè inter arbores aſſurgat: propterea in
plaſtices proplaſmatis atque fabrili omni
alio opere cunctis aliis lignis præfertur, vt
quod vix in aliis nec tutò conſequi arte poſ
ſis, in huius arboris trunco natura optimè
præſtet. In tantam verò magnitudinem cre
ſcit, vt in Zofingen, Bernenſis Prouinciæ
Heluetiorum, pleræque centum & triginta
pedes longitudine ſuperent. Pars verò re
cta, craſſa, vndique æqualiter & eno
dis, pedes centum & decem. Vnde tam
longo tractu Ianuam ( ſeu Genuam appel
lare malis ) ad malos nauium fabricandos,
vehi merentur: ſiquidem primùm per Aro
lam fluuium adducuntur, inde Rhenum, po
ſtea per mare Anglicum, inde Hiſpanum,
demum Mediterraneum deducuntur. Vidi
mus nos dum Genuæ eſſemus, plures incre
dibili proceritate, rectitudine, æqualitate
atque craſſitie, vt mirari neceſſe eſſet natu
ræ conatum. Naſcitur in montibus, teſte
Virgilius.
——Abies in montibus altis.
quæ ex ſaucia arbore: quod in omnibus li
quoribus obſeruatione dignum. Sed apud
nos, abieti vnica laus eſt, quòd rectà ma
ximè inter arbores aſſurgat: propterea in
plaſtices proplaſmatis atque fabrili omni
alio opere cunctis aliis lignis præfertur, vt
quod vix in aliis nec tutò conſequi arte poſ
ſis, in huius arboris trunco natura optimè
præſtet. In tantam verò magnitudinem cre
ſcit, vt in Zofingen, Bernenſis Prouinciæ
Heluetiorum, pleræque centum & triginta
pedes longitudine ſuperent. Pars verò re
cta, craſſa, vndique æqualiter & eno
dis, pedes centum & decem. Vnde tam
longo tractu Ianuam ( ſeu Genuam appel
lare malis ) ad malos nauium fabricandos,
vehi merentur: ſiquidem primùm per Aro
lam fluuium adducuntur, inde Rhenum, po
ſtea per mare Anglicum, inde Hiſpanum,
demum Mediterraneum deducuntur. Vidi
mus nos dum Genuæ eſſemus, plures incre
dibili proceritate, rectitudine, æqualitate
atque craſſitie, vt mirari neceſſe eſſet natu
ræ conatum. Naſcitur in montibus, teſte
Virgilius.
——Abies in montibus altis.
Cauſa horum eſt primùm ſucci copia: ne
que enim ſine materia quicquam magnum
eſſe poteſt. Inde viuacitas: nam tempore
augmentum indiget. Eſt etiam minimè mul
tifida natura neruorum, quibus arboris cau
dex conſtat, ſed ſimplex, & enodis, quia
humidi ſubſtantia æqualis eſt, & terreo
æqualiter miſta. Quòd verò nerui ſimplices
ſint, hoc contingit ex vi propriæ ſpeciei:
nam hypericum vndequaque bifidum eſt,
alia ſimiliter in neruorum multitudine ean
dem ſeruant rationem.
que enim ſine materia quicquam magnum
eſſe poteſt. Inde viuacitas: nam tempore
augmentum indiget. Eſt etiam minimè mul
tifida natura neruorum, quibus arboris cau
dex conſtat, ſed ſimplex, & enodis, quia
humidi ſubſtantia æqualis eſt, & terreo
æqualiter miſta. Quòd verò nerui ſimplices
ſint, hoc contingit ex vi propriæ ſpeciei:
nam hypericum vndequaque bifidum eſt,
alia ſimiliter in neruorum multitudine ean
dem ſeruant rationem.
Sed ad thuris redeo hiſtoriam.
Vt ſabina
cupreſſo, ita libanotis abieti proxima eſt,
quòd arbuſculoſa ex arboris genere ſit: ita
que in Apennino herbam, aut potius ſuf
fruticem libanotidi ſimile, imo ex illius ge
nere, anguſtioribus foliis, acri ſapore, vi
di, quod ita thuris odorem, ſaporémque
refert, vt non dubium ſit, thus non ex alio
plantæ genere fluere. Ergo thuris arbor,
abies, libanotiſque, eiuſdem ſunt generis,
ſed regionum qualitate & naturæ robore dif
ferunt, Thus in Arabia fœcunditate ſoli
prodit è planta: frigore cœlo abies in arbo
rem creſcit, & lachrymam minus effica
cem, copioſiorem tamen, emittit. Liba
notis nomine thus referens, ſiccior abiete,
non excreſcit in arborem, frigidior thure
lachrymam emittere nequit. Vires tamen
ex his coniectari & vſum transferre licet,
mirarique naturæ in his opera: nam eadem
fermè ratio in cunctis arborum, & herba
rum generibus. Thus verò ipſum ſeu lachry
ma non eiuſdem generis, nec æqualis apud
omnes. Æthiopicum nanque adeò fragrat,
vt noſtrum hoc thus dici non mereatur: ſed
non omne, verùm ſpecies tantùm quædam.
Indicio eſt quòd rarum id ſit, & etiam apud
illos in pretio: quamobrem eo ſolùm vtun
tur Reges, quos Neguz materna lingua vo
cant, ad ſuffitus ceremoniarum. Neque mi
rum: ſpecies enim ſunt & equorum, & ca
num, atque ſingulorum quædam genero
ſiores, nonnihil conferente ſolo. Facit & ad
id arborum cultus, vt quæ inter lapides, &
in apricis locis, & colligendi ſucci modus,
aut quoniam ſyncerum omnino eſt, aut quia
ſpontè manat, velut de vinis, quorum diſ
crimina colligendi atque extrahendi ratione
tam multa ac varia ſunt, atque adeò ma
gna, vt vix credere cuiquam liceat, qui non
experiatur. Nam plerique ſucci igne adu
runtur: & qui inter eos arteriaci vocantur,
peſſimi: vt liquiritiæ ſeu glycyrrhizæ. Op
timus ſuccus omnis, qui tranſlucet & con
ſiſtit: nam quia tranſlucet, purus eſt, &
minimè aduſtus: quum conſiſtit, pingui hu
mio abundat. Sic aloës optima, & reliqui
ſucci, tum lachrymæ. Sed thymiamatum
ratio longè diuerſa: nam odor eſt in ſiccato
humido: nec comburi debet, ignis enim
non olet, ſed fumus: non igitur puluis,
exuritur enim, & non emittit fumum. Quæ
cunque igitur olent, craſſa eſſe oportet: &
quæ ſubſtantia ſunt craſſiore, vt thus, mo
dicè contrita. Puluis autem tenuiſſimus ni
hil olet, & quanto rei fuerit ſubſtantiæ te
nuioris. Sed & aqueum humidum impedit
cupreſſo, ita libanotis abieti proxima eſt,
quòd arbuſculoſa ex arboris genere ſit: ita
que in Apennino herbam, aut potius ſuf
fruticem libanotidi ſimile, imo ex illius ge
nere, anguſtioribus foliis, acri ſapore, vi
di, quod ita thuris odorem, ſaporémque
refert, vt non dubium ſit, thus non ex alio
plantæ genere fluere. Ergo thuris arbor,
abies, libanotiſque, eiuſdem ſunt generis,
ſed regionum qualitate & naturæ robore dif
ferunt, Thus in Arabia fœcunditate ſoli
prodit è planta: frigore cœlo abies in arbo
rem creſcit, & lachrymam minus effica
cem, copioſiorem tamen, emittit. Liba
notis nomine thus referens, ſiccior abiete,
non excreſcit in arborem, frigidior thure
lachrymam emittere nequit. Vires tamen
ex his coniectari & vſum transferre licet,
mirarique naturæ in his opera: nam eadem
fermè ratio in cunctis arborum, & herba
rum generibus. Thus verò ipſum ſeu lachry
ma non eiuſdem generis, nec æqualis apud
omnes. Æthiopicum nanque adeò fragrat,
vt noſtrum hoc thus dici non mereatur: ſed
non omne, verùm ſpecies tantùm quædam.
Indicio eſt quòd rarum id ſit, & etiam apud
illos in pretio: quamobrem eo ſolùm vtun
tur Reges, quos Neguz materna lingua vo
cant, ad ſuffitus ceremoniarum. Neque mi
rum: ſpecies enim ſunt & equorum, & ca
num, atque ſingulorum quædam genero
ſiores, nonnihil conferente ſolo. Facit & ad
id arborum cultus, vt quæ inter lapides, &
in apricis locis, & colligendi ſucci modus,
aut quoniam ſyncerum omnino eſt, aut quia
ſpontè manat, velut de vinis, quorum diſ
crimina colligendi atque extrahendi ratione
tam multa ac varia ſunt, atque adeò ma
gna, vt vix credere cuiquam liceat, qui non
experiatur. Nam plerique ſucci igne adu
runtur: & qui inter eos arteriaci vocantur,
peſſimi: vt liquiritiæ ſeu glycyrrhizæ. Op
timus ſuccus omnis, qui tranſlucet & con
ſiſtit: nam quia tranſlucet, purus eſt, &
minimè aduſtus: quum conſiſtit, pingui hu
mio abundat. Sic aloës optima, & reliqui
ſucci, tum lachrymæ. Sed thymiamatum
ratio longè diuerſa: nam odor eſt in ſiccato
humido: nec comburi debet, ignis enim
non olet, ſed fumus: non igitur puluis,
exuritur enim, & non emittit fumum. Quæ
cunque igitur olent, craſſa eſſe oportet: &
quæ ſubſtantia ſunt craſſiore, vt thus, mo
dicè contrita. Puluis autem tenuiſſimus ni
hil olet, & quanto rei fuerit ſubſtantiæ te
nuioris. Sed & aqueum humidum impedit