1gingiuas incrementum accepturas non leue.
Cùm enim aſtringat, lapideum etiam quod
circa dentes naſcitur, erodit, quo gingiuæ
eliminantur. Zethi verò potus vitiat dentes,
vt in his qui eo vtuntur eſt manifeſtum.
Cùm enim aſtringat, lapideum etiam quod
circa dentes naſcitur, erodit, quo gingiuæ
eliminantur. Zethi verò potus vitiat dentes,
vt in his qui eo vtuntur eſt manifeſtum.
Diximus de potuum varietate, pudeat ni
ſi de panibus etiam dicamus: omitto quòd
paucæ gentes pane ex piſcibus ſiccatis, &
malo tritis, inde ſubactis aqua, vt mos eſt,
vtantur. Quinque ſunt è quibus panis fieri
ſolet: iuxta Boream è ſiligine, in temperatis,
ac calidis regionibus è tritico. Sed duplex
triticum, Aſianum, quod noſtro nigrius, le
uius, ac dulcius exiſtit: nec in ſpicis naſcitur,
ſed velut milium in coma: nec tamen adeò
molli, cùm eam plures compleant ſpicæ. In
occidentali verò India Maizo ſemine panem
conficiunt, ex quo etiam vinum. Herbæ fru
ctus eſt, ſeu ſemen ad vnguem culmo, ſtipi
te, foliis, Sorgum noſtrum, ſeu Milicam (lo
bam Plinius vocat, milij indici genus ru
brum, maiuſque) referentis, & culmus ipſe
foliis ambitur, quòd in ſorbo Italico non
contingit, verùm hoc accidere ex prouinciæ
diuerſitate reor: dulcius eſt & illud, verùm
vt ſorgum friabile, nec pingue, aut lentum.
Eadem fœcunditate reddit annuam ſortem,
eoque ampliorem quò ibi cœlum, & terra
magis conſentiunt. Audeam tamen iure hîc
contemptum Sorgum Maizum vocare recto
nomine, aut Maizum Sorgum. Æthiopia
ſuum habet taphum, frumento granum prę
ſtantiùs, quòd non corrumpatur. Oryza ge
neralis eſt omnibus cibus, cùm vbique pro
ueniat: vbique enim aqua.
ſi de panibus etiam dicamus: omitto quòd
paucæ gentes pane ex piſcibus ſiccatis, &
malo tritis, inde ſubactis aqua, vt mos eſt,
vtantur. Quinque ſunt è quibus panis fieri
ſolet: iuxta Boream è ſiligine, in temperatis,
ac calidis regionibus è tritico. Sed duplex
triticum, Aſianum, quod noſtro nigrius, le
uius, ac dulcius exiſtit: nec in ſpicis naſcitur,
ſed velut milium in coma: nec tamen adeò
molli, cùm eam plures compleant ſpicæ. In
occidentali verò India Maizo ſemine panem
conficiunt, ex quo etiam vinum. Herbæ fru
ctus eſt, ſeu ſemen ad vnguem culmo, ſtipi
te, foliis, Sorgum noſtrum, ſeu Milicam (lo
bam Plinius vocat, milij indici genus ru
brum, maiuſque) referentis, & culmus ipſe
foliis ambitur, quòd in ſorbo Italico non
contingit, verùm hoc accidere ex prouinciæ
diuerſitate reor: dulcius eſt & illud, verùm
vt ſorgum friabile, nec pingue, aut lentum.
Eadem fœcunditate reddit annuam ſortem,
eoque ampliorem quò ibi cœlum, & terra
magis conſentiunt. Audeam tamen iure hîc
contemptum Sorgum Maizum vocare recto
nomine, aut Maizum Sorgum. Æthiopia
ſuum habet taphum, frumento granum prę
ſtantiùs, quòd non corrumpatur. Oryza ge
neralis eſt omnibus cibus, cùm vbique pro
ueniat: vbique enim aqua.
Quintum panis genus ex Hyuca fit radice.
Herba ſimilis canabi, radix tamen ipſa caro
tis ſimillima, ſed maior: intus tamen candi
da, exteriùs aſpera, & coloris vinoſi fermè.
Illud in huius ſpecie quadam mirum admo
dum, quòd humanam conditionem referat:
nam panis ipſe ſalutaris homini & anno ſer
uatur, qui fit ex radice, expreſſo iam ſucco,
ſuccus autem ipſe hauſtus illicò necat, nec
vllo fermè auxilio ſanari poteſt. Ita (vt dixi)
mors ipſa cum ſalute coniuncta eſt, & per
petuò cubat. Ea propter dum panem confi
ciunt, diligenter omnem exprimunt ſuccum,
quem è genere ſucci cicutæ, ſed validiorem
eſſe conſtat: nam qui ibi voluntariam oppe
tunt mortem, potu illius ſemet occidunt:
quaſi lene exitium afferat. In locis quibus
frumento vtimur, ſiligo vades eſt: ſi illud de
ficiat, præs eſt milium pro vtroque.
Herba ſimilis canabi, radix tamen ipſa caro
tis ſimillima, ſed maior: intus tamen candi
da, exteriùs aſpera, & coloris vinoſi fermè.
Illud in huius ſpecie quadam mirum admo
dum, quòd humanam conditionem referat:
nam panis ipſe ſalutaris homini & anno ſer
uatur, qui fit ex radice, expreſſo iam ſucco,
ſuccus autem ipſe hauſtus illicò necat, nec
vllo fermè auxilio ſanari poteſt. Ita (vt dixi)
mors ipſa cum ſalute coniuncta eſt, & per
petuò cubat. Ea propter dum panem confi
ciunt, diligenter omnem exprimunt ſuccum,
quem è genere ſucci cicutæ, ſed validiorem
eſſe conſtat: nam qui ibi voluntariam oppe
tunt mortem, potu illius ſemet occidunt:
quaſi lene exitium afferat. In locis quibus
frumento vtimur, ſiligo vades eſt: ſi illud de
ficiat, præs eſt milium pro vtroque.
Hyuca mor
tiferum ve
nenum &
ſalutaris.
tiferum ve
nenum &
ſalutaris.
Vt verò ratio panis generaliter habeatur,
eaque habita, ex quot, quibuſque conſtare
poſſit, intelligamus, neceſſarium exiſtimo
ſcire, quæ propria ſint illius. Sunt autem quin
que: vt benè nutriat, vt ſolidum exhibeat
alimentum, vt guſtu iucundus ſit, atque etiam
non facilè corrumpatur, inuentu verò facilis.
Non ergo ſemina, aut fructus, aut olera, ra
diceſve, aut caro panis eſſe poſſunt, caro
enim corrumpitur, & ſalita iniucunda eſt:
radices & olera non benè alunt: fructus ſic
cantur, & ſemina guſtui ſunt ingrata, ple
raque verò ex his tempore fiunt dete
riora:
eaque habita, ex quot, quibuſque conſtare
poſſit, intelligamus, neceſſarium exiſtimo
ſcire, quæ propria ſint illius. Sunt autem quin
que: vt benè nutriat, vt ſolidum exhibeat
alimentum, vt guſtu iucundus ſit, atque etiam
non facilè corrumpatur, inuentu verò facilis.
Non ergo ſemina, aut fructus, aut olera, ra
diceſve, aut caro panis eſſe poſſunt, caro
enim corrumpitur, & ſalita iniucunda eſt:
radices & olera non benè alunt: fructus ſic
cantur, & ſemina guſtui ſunt ingrata, ple
raque verò ex his tempore fiunt dete
riora:
Panis condi
tiones quin
quę.
tiones quin
quę.
Manifeſtum eſt igitur, igne omnem pa
nem oportere elaborari, aliter nec iucundiſ
ſimus guſtu, nec alimenti poterit eſſe præ
ſtantiſſimi. Videntur autem hæc duo ple
runque ſimul iungi: etenim apud Germa
nos edi ex ſiligine, ac frumento panem pu
ro, autopyroque meliorem: tantum poteſt
præparatio: pinſitur enim bene, & mollior
fit paſta, miſceturque ſal, & lupi ſalictarij,
vt dicunt, decoctum pro aqua: atque hic pa
nis ſi ex tritico fuerit, in deliciis eſt etiam
apud Gallos, & Italos. Verùm apud occiden
tis Indos deliciarum loco, præter alias ſupe
riùs narratas plantas, ſunt arboris Mamey
fructus, magnitudine ingentis Perſici, cor
tice aſperiore quam pyro, duriore, denſiore
que colore ferrugineo, forma rotunda ad
modum: caro ipſa, digiti profunditate, cor
tici colore non abſimilis, ſapore quaſi coto
nei: in medio nucleus oſſe, & ſuper os mem
brana tenui circumdatus, ſapore amariſſi
mo, ſed ſubſtantia caſtaneæ omninò ſimilis:
atque hic bifidus modò eſt, modò etiam tri
fidus, quo à Perſico cotoneo, cui ſecus ſimil
limus eſt, differt.
nem oportere elaborari, aliter nec iucundiſ
ſimus guſtu, nec alimenti poterit eſſe præ
ſtantiſſimi. Videntur autem hæc duo ple
runque ſimul iungi: etenim apud Germa
nos edi ex ſiligine, ac frumento panem pu
ro, autopyroque meliorem: tantum poteſt
præparatio: pinſitur enim bene, & mollior
fit paſta, miſceturque ſal, & lupi ſalictarij,
vt dicunt, decoctum pro aqua: atque hic pa
nis ſi ex tritico fuerit, in deliciis eſt etiam
apud Gallos, & Italos. Verùm apud occiden
tis Indos deliciarum loco, præter alias ſupe
riùs narratas plantas, ſunt arboris Mamey
fructus, magnitudine ingentis Perſici, cor
tice aſperiore quam pyro, duriore, denſiore
que colore ferrugineo, forma rotunda ad
modum: caro ipſa, digiti profunditate, cor
tici colore non abſimilis, ſapore quaſi coto
nei: in medio nucleus oſſe, & ſuper os mem
brana tenui circumdatus, ſapore amariſſi
mo, ſed ſubſtantia caſtaneæ omninò ſimilis:
atque hic bifidus modò eſt, modò etiam tri
fidus, quo à Perſico cotoneo, cui ſecus ſimil
limus eſt, differt.
Mamey.
Eſt & Guanabanus fructus arboris pinei
forma, peponis magnitudine, cortice craſſi
tudine digiti, intus liquamen pro medulla
iucundi, gratique ſaporis, cùm ſeminibus,
ſiliquæ inde magnitudine, forma, colore haud
abſimilibus: ipſa arbor ampla, foliis oblon
gis magniſque: ſaluberrimus hic fructus
qui facillimè concoquitur, & nullo tempore
putreſcit.
forma, peponis magnitudine, cortice craſſi
tudine digiti, intus liquamen pro medulla
iucundi, gratique ſaporis, cùm ſeminibus,
ſiliquæ inde magnitudine, forma, colore haud
abſimilibus: ipſa arbor ampla, foliis oblon
gis magniſque: ſaluberrimus hic fructus
qui facillimè concoquitur, & nullo tempore
putreſcit.
Guanaba
nus.
nus.
Iam verò ſingula, ac propria quædam
ſunt vniuerſis gentibus, in communi tamen
ratione conueniunt, non ſolùm in his, quæ
ad naturam pertinent, ſed etiam in moribus.
Pane omnes vtuntur, materia tamen ex qua
conficitur, varia eſt: omnes potu quodam
vtuntur ſalutari, iucundoque: hic alius ta
men, atque alius eſt pro regione. Ita omnes
fermè dum coniuncti, ac neceſſarij moriun
tur, dolorem oſtendunt, mutantque conſue
tam viuendi, & cultus rationem: quo fit vt
alij barbam nutrant, qui non nutrire ſole
bant: alij capillos, qui tonſi erant: alij ton
dent capillos, qui nutriebant, vt mulieres:
alij barbam ponunt, qui nutrire ſolebant:
quibus pulla in vſu eſt, his funebris eſt can
dida: quibus ſplendida, his atra. Ita vidimus
luctus eandem eſſe rationem omnibus, di
uerſas tamen eſſe luctus conſuetudines. Le
niunt luctum lachrymæ, & ſuſpiria: ſuſpiria
educunt fuliginem ex corde dolore reten
tam, vt cor perfrigeretur: lachrymæ verò
quòd ſupercalefactum eſt ſanguineæ aquæ
exprimunt, vnde ſpiritus liberè permeare
poteſt. Itaque cùm à luctu dolor, & vigilia
inuadere ſoleant, ſuſpiriis, lachrymis & ine
dia à periculo nos vindicabimur. Sum enim
meorum plus quàm par eſt, amans natura:
vnde ſoror matris meæ Tomaxina, cùm con
iugem, & duos filios ac filias totidem peſte
amiſiſſet, & neque flere, aut lamentari ex
more voluiſſet, verecundia ſorori patris
mei viri grauis & aſperi, repentè magno
edito crepitu diſrupta intus mortua cecidit.
Alios ſcio qui febre pernicioſa, ob luctum
fratris diſſimulatum correpti, breui interie
re. Et vt res optimè cedat, nec mors ſequa
tur, cohibiti luctus certum præmium canities
ſunt vniuerſis gentibus, in communi tamen
ratione conueniunt, non ſolùm in his, quæ
ad naturam pertinent, ſed etiam in moribus.
Pane omnes vtuntur, materia tamen ex qua
conficitur, varia eſt: omnes potu quodam
vtuntur ſalutari, iucundoque: hic alius ta
men, atque alius eſt pro regione. Ita omnes
fermè dum coniuncti, ac neceſſarij moriun
tur, dolorem oſtendunt, mutantque conſue
tam viuendi, & cultus rationem: quo fit vt
alij barbam nutrant, qui non nutrire ſole
bant: alij capillos, qui tonſi erant: alij ton
dent capillos, qui nutriebant, vt mulieres:
alij barbam ponunt, qui nutrire ſolebant:
quibus pulla in vſu eſt, his funebris eſt can
dida: quibus ſplendida, his atra. Ita vidimus
luctus eandem eſſe rationem omnibus, di
uerſas tamen eſſe luctus conſuetudines. Le
niunt luctum lachrymæ, & ſuſpiria: ſuſpiria
educunt fuliginem ex corde dolore reten
tam, vt cor perfrigeretur: lachrymæ verò
quòd ſupercalefactum eſt ſanguineæ aquæ
exprimunt, vnde ſpiritus liberè permeare
poteſt. Itaque cùm à luctu dolor, & vigilia
inuadere ſoleant, ſuſpiriis, lachrymis & ine
dia à periculo nos vindicabimur. Sum enim
meorum plus quàm par eſt, amans natura:
vnde ſoror matris meæ Tomaxina, cùm con
iugem, & duos filios ac filias totidem peſte
amiſiſſet, & neque flere, aut lamentari ex
more voluiſſet, verecundia ſorori patris
mei viri grauis & aſperi, repentè magno
edito crepitu diſrupta intus mortua cecidit.
Alios ſcio qui febre pernicioſa, ob luctum
fratris diſſimulatum correpti, breui interie
re. Et vt res optimè cedat, nec mors ſequa
tur, cohibiti luctus certum præmium canities