1pitudinem declarant.
Qui igitur fingere ali
quid volunt, formam eius primùm viſam
mente, quaſi memoria concipere debent, in
de typum quendam ſeorſum delineare ſub
tilius, pòſt præſente eo quod fingis ſingula
animaduertendo ad amuſſim perficere: latet
enim in vnoquoque partium quædam ſym
metria, quam ſi non mente comceperis,
oculorum verò præſidio tantum innixus
tentes exprimere, operam luſeris. Neque
dimidium velut latus quoddam finges ne
mo enim ſic inſpicit hominem, ſed paulu
lum deflexo capite inter vtrunque ſitum.
Vnde etiam fit, vt ob hoc media facies
facilius, quàm tota repræſentetur: nam
quum media plures ( quemadmodum di
ctum eſt ) habeat ſitus, ideo illius forma in
quadam latitudine conſiſtit: tota verò in
vno quaſi puncto poſita eſſet ſumma qua
dam perfectione repræſentationis. Facilius
autem multò quod quantitatem habet aſ
ſequi, quàm rem diuiſionis expertem, &
quæ ſolùm fermè cogitatione concipi poſ
ſit. Quum verò videantur tria repræſentandi
genera, primum quidem in ſuperficiebus,
vocaturque pictura, alterum in corporibus
iam factis cælando, ſculpendoque, tertium
quod ipſa efficit corpora, vocaturque pla
ſtice, manifeſtum eſt picturam omnium ha
rum eſſe difficillimam, atque ideo nobiliſ
ſimam. Eius partes tres ſunt, delineatio,
vmbra atque color. Cùm enim in plano
corpora effingere cogatur, vmbrarum & de
lineationum auxilio indiget: ob idque aliis
artibus, quæ in corporibus ipſis effigies ex
primunt, difficilior eſt. Albus quidem color res
minores oſtendit, velut niger maiores. Argu
mento ſunt libri impreſſi, quorum atramen
tum, vt dilutius fuerit, eò literas minores
videri facit. Ob id quæcunque minima pin
gere volumus, albo pingimus, velut in tabel
la illuſtris viri Gulielmi Caulij præfecti
montium Allobrogum, apud quem multa
noua atque præclara vidimus, dum eſſe
mus Lugduni. Eſt enim vir eruditus, atque
humaniſſimus. Inter multa enim naturæ
monſtra, & hoc artis oſtendit, hyemem
ſcilicet in tabella depictam. Ibi dum fin
gitur eques inter montes procul, vt conſpi
ci vix omninò queat, albo pictus eſt, ſoler
ti artificis inuento, vt minor etiam videre
tur, quàm videri poſſet, & tamen videre
tur. Albus enim color luci ipſi propinquiſ
ſimus eſt, vt nulla illius pars, vt nec lucis
ipſius, latere poſſit. Nihil verò videtur abſ
que communibus ſenſilibus. Sic etiam co
loribus iuuatur ad fallendum, eſtque hæc
tinctura potius quàm pictura. Sæpè enim
contingit, vt tigna vetuſta fuco inficiamus,
nouaque videantur. Id quia facillimum eſt,
& pro natura cuiuſque ligni variatur, nunc
prætermitto. Adiuuatur in vmbris ab obſcu
ritate, & parte quandoque plaſtici operis.
Quæ duo cùm in cœnaculo beati Saluato
ris, (ſic enim vulgari nomine apud Papien
ſes dicitur ) iuncta ſint, effecerunt vt nullibi
melius pictum columnarum theatrum pro
verò habeatur. Nam præter loci obſcurita
tem, & artificis miram induſtriam, fornix
medio picturæ non ficta, ita fallit oculos, vt
vel omnia picta, vel omnia fabricata exiſti
mare cogaris. Mirum ad quantam audaciam
ars hæc proceſſerit, vt tonitrua, voceſque
hominum, & mentis affectus, & ſucceſſus
temporum, & quæ pingi non poſſunt, imò
vix dici, exprimere conata ſit. Succeſſiones
itaque temporum & locorum ita inſtituit,
vt prima antè & maiora, & caduca, vt quaſi
vmbræ videantur. Exemplum: latrunculo
rum ludus poſtquam proceſſerit pingendus
eſt. Inanes locos quos primò latrunculi re
liquerunt facies, quoniam peritis ſatis con
ſtat ab initio latrunculum ibi fuiſſe. Eos qui
ſemel tantùm proceſſerunt, efficacibus colo
ribus pinges, non ſecus ac immotos, eò ta
men minores, quò magis proceſſerint: con
trà, aduerſæ partis eò maiores. Quòd ſi iam
bis proceſſerit latrunculus, quò propior eſt,
eò paulò maior, ſed primi proceſſus figura
dilutior, ac quaſi obſoleta, locus quem iam
vltimò poſſidet figuram coloribus integram
oſtendet. Agedum ter latrunculus aliquis
proceſſerit, primo quidem loco vmbrati
lem deſcribes, ſecundo efficaciorem, tertio
abſolutam. Menſuram autem ab eo qui ſæ
pius locum mutarit accipito: ſit ille, qui
iam quinquies locum mutarit, extremo ab
ſoluetur latrunculus, pingeturque efficacibus
coloribus, non ſecus, ac ſi nunquam motus
eſſet. Penultimo fatiſcet, & quaſi vetus iam
ſit pictura, pingendus erit. Tertio loco iam
obſoletus, qui tamen integer videri poſſit,
reliquiis adhuc colorum extantibus. In ſe
cundo loco effigiem vmbræ latrunculi habe
bunt nullis coloribus fultam, ſed tamen in
tegram. Primo autem loco veſtigia vmbræ
tantùm erunt, & figuræ partes mutilæ qua
ſi exciderint, ita tamen vt dignoſci forma
latrunculi poſſit, menteſque aſſequi illum
quandoque licet iampridem ibi fuiſſe. Ita
reliquorum ab vltimis ſucceſſionibus, non
primis imitatio ſumenda erit. Itaque facilè
fuerit, vbi locorum non magna eſt differen
tia, tum etiam auxilio diſtinctionis partium
vt quæ antè proceſſerint, in limite quaſi ex
tremo ponantur, ſucceſſionem exprimere.
Similiter & inceſſum hominum atque ani
malium faciei aſpectus oſtendit. At ſi loci
longinquitas temporis ſucceſſioni repugnet,
plerique pictores dum non ſolùm magnitu
dinem, ſed & colorem auferunt, ſucceſſionis
imaginem tollunt. Ob id igitur non vt illi
locum primum imagine magna, & ob pro
pinquitatem expreſſa, procul autem parua, &
vmbratili temporis ſucceſſum auferendo, ſed
propè magnam quidem, ſed velut vmbram
prorſus, vt quæ quod fuerit, non quod ſit re
præſentet, procul autem paruam quidem
pro diſtantiæ magnitudine, & deliteſcen
tem, non tamen adeò vt primam, nec cu
ius pars quaſi caduca ſit, depingemus.
quid volunt, formam eius primùm viſam
mente, quaſi memoria concipere debent, in
de typum quendam ſeorſum delineare ſub
tilius, pòſt præſente eo quod fingis ſingula
animaduertendo ad amuſſim perficere: latet
enim in vnoquoque partium quædam ſym
metria, quam ſi non mente comceperis,
oculorum verò præſidio tantum innixus
tentes exprimere, operam luſeris. Neque
dimidium velut latus quoddam finges ne
mo enim ſic inſpicit hominem, ſed paulu
lum deflexo capite inter vtrunque ſitum.
Vnde etiam fit, vt ob hoc media facies
facilius, quàm tota repræſentetur: nam
quum media plures ( quemadmodum di
ctum eſt ) habeat ſitus, ideo illius forma in
quadam latitudine conſiſtit: tota verò in
vno quaſi puncto poſita eſſet ſumma qua
dam perfectione repræſentationis. Facilius
autem multò quod quantitatem habet aſ
ſequi, quàm rem diuiſionis expertem, &
quæ ſolùm fermè cogitatione concipi poſ
ſit. Quum verò videantur tria repræſentandi
genera, primum quidem in ſuperficiebus,
vocaturque pictura, alterum in corporibus
iam factis cælando, ſculpendoque, tertium
quod ipſa efficit corpora, vocaturque pla
ſtice, manifeſtum eſt picturam omnium ha
rum eſſe difficillimam, atque ideo nobiliſ
ſimam. Eius partes tres ſunt, delineatio,
vmbra atque color. Cùm enim in plano
corpora effingere cogatur, vmbrarum & de
lineationum auxilio indiget: ob idque aliis
artibus, quæ in corporibus ipſis effigies ex
primunt, difficilior eſt. Albus quidem color res
minores oſtendit, velut niger maiores. Argu
mento ſunt libri impreſſi, quorum atramen
tum, vt dilutius fuerit, eò literas minores
videri facit. Ob id quæcunque minima pin
gere volumus, albo pingimus, velut in tabel
la illuſtris viri Gulielmi Caulij præfecti
montium Allobrogum, apud quem multa
noua atque præclara vidimus, dum eſſe
mus Lugduni. Eſt enim vir eruditus, atque
humaniſſimus. Inter multa enim naturæ
monſtra, & hoc artis oſtendit, hyemem
ſcilicet in tabella depictam. Ibi dum fin
gitur eques inter montes procul, vt conſpi
ci vix omninò queat, albo pictus eſt, ſoler
ti artificis inuento, vt minor etiam videre
tur, quàm videri poſſet, & tamen videre
tur. Albus enim color luci ipſi propinquiſ
ſimus eſt, vt nulla illius pars, vt nec lucis
ipſius, latere poſſit. Nihil verò videtur abſ
que communibus ſenſilibus. Sic etiam co
loribus iuuatur ad fallendum, eſtque hæc
tinctura potius quàm pictura. Sæpè enim
contingit, vt tigna vetuſta fuco inficiamus,
nouaque videantur. Id quia facillimum eſt,
& pro natura cuiuſque ligni variatur, nunc
prætermitto. Adiuuatur in vmbris ab obſcu
ritate, & parte quandoque plaſtici operis.
Quæ duo cùm in cœnaculo beati Saluato
ris, (ſic enim vulgari nomine apud Papien
ſes dicitur ) iuncta ſint, effecerunt vt nullibi
melius pictum columnarum theatrum pro
verò habeatur. Nam præter loci obſcurita
tem, & artificis miram induſtriam, fornix
medio picturæ non ficta, ita fallit oculos, vt
vel omnia picta, vel omnia fabricata exiſti
mare cogaris. Mirum ad quantam audaciam
ars hæc proceſſerit, vt tonitrua, voceſque
hominum, & mentis affectus, & ſucceſſus
temporum, & quæ pingi non poſſunt, imò
vix dici, exprimere conata ſit. Succeſſiones
itaque temporum & locorum ita inſtituit,
vt prima antè & maiora, & caduca, vt quaſi
vmbræ videantur. Exemplum: latrunculo
rum ludus poſtquam proceſſerit pingendus
eſt. Inanes locos quos primò latrunculi re
liquerunt facies, quoniam peritis ſatis con
ſtat ab initio latrunculum ibi fuiſſe. Eos qui
ſemel tantùm proceſſerunt, efficacibus colo
ribus pinges, non ſecus ac immotos, eò ta
men minores, quò magis proceſſerint: con
trà, aduerſæ partis eò maiores. Quòd ſi iam
bis proceſſerit latrunculus, quò propior eſt,
eò paulò maior, ſed primi proceſſus figura
dilutior, ac quaſi obſoleta, locus quem iam
vltimò poſſidet figuram coloribus integram
oſtendet. Agedum ter latrunculus aliquis
proceſſerit, primo quidem loco vmbrati
lem deſcribes, ſecundo efficaciorem, tertio
abſolutam. Menſuram autem ab eo qui ſæ
pius locum mutarit accipito: ſit ille, qui
iam quinquies locum mutarit, extremo ab
ſoluetur latrunculus, pingeturque efficacibus
coloribus, non ſecus, ac ſi nunquam motus
eſſet. Penultimo fatiſcet, & quaſi vetus iam
ſit pictura, pingendus erit. Tertio loco iam
obſoletus, qui tamen integer videri poſſit,
reliquiis adhuc colorum extantibus. In ſe
cundo loco effigiem vmbræ latrunculi habe
bunt nullis coloribus fultam, ſed tamen in
tegram. Primo autem loco veſtigia vmbræ
tantùm erunt, & figuræ partes mutilæ qua
ſi exciderint, ita tamen vt dignoſci forma
latrunculi poſſit, menteſque aſſequi illum
quandoque licet iampridem ibi fuiſſe. Ita
reliquorum ab vltimis ſucceſſionibus, non
primis imitatio ſumenda erit. Itaque facilè
fuerit, vbi locorum non magna eſt differen
tia, tum etiam auxilio diſtinctionis partium
vt quæ antè proceſſerint, in limite quaſi ex
tremo ponantur, ſucceſſionem exprimere.
Similiter & inceſſum hominum atque ani
malium faciei aſpectus oſtendit. At ſi loci
longinquitas temporis ſucceſſioni repugnet,
plerique pictores dum non ſolùm magnitu
dinem, ſed & colorem auferunt, ſucceſſionis
imaginem tollunt. Ob id igitur non vt illi
locum primum imagine magna, & ob pro
pinquitatem expreſſa, procul autem parua, &
vmbratili temporis ſucceſſum auferendo, ſed
propè magnam quidem, ſed velut vmbram
prorſus, vt quæ quod fuerit, non quod ſit re
præſentet, procul autem paruam quidem
pro diſtantiæ magnitudine, & deliteſcen
tem, non tamen adeò vt primam, nec cu
ius pars quaſi caduca ſit, depingemus.