1cipum effigies referunt.
Cælare, quum
excauamus velut in gemmarum ſigillis at
que aliis, quæ ceram comprimendo imagi
nes exprimunt.
excauamus velut in gemmarum ſigillis at
que aliis, quæ ceram comprimendo imagi
nes exprimunt.
Cælare quam
ſculpure
difficilius.
ſculpure
difficilius.
Difficilius eſt hoc non parum, quàm ſcul
pere. Nam qui ſculpunt, quod vident agunt:
qui cælant, aliud vident, aliud agunt: &
dum vident, non agunt: dum agunt, non
vident. Similiter neque mente concipere
poſſunt quid facturi ſint dum cælant, vt qui
ſculpunt: ignota enim eſt tum natura, tum
vſu cauitas illa. Et ſi dum auges in cera
quod prominere debet, paululum aberraue
ris, in gemma cauitate aucta errorem effi
cies, qui non niſi toto ſubuerſo opere po
teris emendari. At in ſculptura, opereque
toreumatico primum facilius eſt non ni
mis adimere, ſed relinquere, quàm cælan
do non implere: deinde ſi etiam nimio plus
adimas, facilius in opere exuberante, quàm
cauo totum opus reſtaurare atque commo
dius. Cælando quoque dextra ſiniſtris, ſini
ſtra dextris referuntur, quod difficillimum
eſt in hoc opere, dum totam effigiem cæ
lare volumus, cùm in ſculptura, dextra re
maneant dextra, ac ſiniſtra, ſiniſtra. Ob tot
cauſas longè difficilius eſt cælare, quàm ſcul
pere. Difficillimum verò ac ſingularis exem
pli opus faciem totam cælare, atque id etiam
magis in parua gemma. Eam ob cauſam
imagines meas multis in gemmis cælatas,
chryſolitho, hyacintho, atque aliis, cum no
mine ac prænomine dimidium faciei, aut
certè ſeſquidimidium repræſentare feci. Seſ
quidimidium qui pingunt aut cælant, ſcul
punt, aut formant, alterius oculi partem ad
iungunt. Hic modus ad confuſam quandam
hominis cognitionem faciliorem præſtantior
eſt eo, qui dimidiam faciem ſolùm refert: ſed
tantò inferior exquiſita repræſentatione,
quantò melior facillitate cognoſcendi. Nam
in medio facie, & næui, & rugæ, & lineæ
etiam, ac puncta, ac quicquid à latere illo
eſt exprimere ad vnguem licet: in ſeſquime
dia exquiſitè non licet, quoniam ſecun
dum nullum aſpectum eſt. Plaſticè verò
pura omnium eſt difficillima præter pi
cturam: nec tamen illa inferior, niſi à
ſcultura iuuetur. Nam quicquid difficultatis
habet qui cælat, id totum, & præter id &
materiæ diſpoſitionem, & ſcientiam tem
peramenti ignis, & multorum caſuum pe
riculum, imò innumerabilium, qui fingit,
habet. Ex cælatis enim prius figuris fingun
tur humore infuſo ſtatuæ. Quamobrem qui
non rectè celauerit, quomodo rectè finget?
Refert Munſterus, in Vormacia quinque eſ
ſe columnas plaſtici operis mirifici. Hoc vo
lui adieciſſe, quoniam ſi non decipitur,
ſcribendo fictas pro ſculptis, egregiæ artis
non leue hoc argumentum eſt, laudiſque
artificis. Siquidem plaſtica inuentio in ma
ximis operibus, & in minimis parem fermè
atque maximam habet difficultatem: ſed ta
men adhuc longè maiorem in maximis
quàm minimis. In mediocribus verò longè
minorem, adeò vt facilia dici poſſint. Non
paucos vidimus qui cùm ſe egregios exiſti
marent artifices, quòd ſibi in mediocris
magnitudine ſtatuis placuiſſent, dum im
menſas cogitant, ſuæ inſcitiæ & diſcrimi
nis operum his relictis imperfectis exem
plum dederunt. Quid modò exiſtimas futu
rum, ſi magno operi ſubtilis delineationum,
& particularum expreſſio adiungatur? non
ne hoc opus propè vltra humanitatis vires
ac ſolertiæ exempla accedet? Itaque quin
que columnarum, ſi modò, ( vt dixi ) pla
ſtici ſint operis, non alterius, non abs re me
mini. In minimis verò non tantum indu
ſtriæ, modò materia admodum tenuis non
deſit. Olim ars erat qua maximæ columnæ,
tum coloſſi aliaque eiuſcemodi fabricaren
tur? Memini me Lugduni legiſſe librum
Græcè ſcriptum, qui docebat Rhodios ma
xima opera hac induſtria conſtruxiſſe. Re
ferunt etiam quatuor illas prægrandes co
lumnas quibus templi Athenæi pinnaculum
Lugduni ſuſtinetur, ex hoc genere eſſe. Et
certè ſunt cruſtatæ. Artem hanc quidam
fuiſſe perhibent, vt ex ſpuma ferri & lapi
dibus duriſſimis, qui in fundo fluuiorum in
ueniuntur, tum marmore duriore in polli
nem redactis, & oui candido, formentur
opere plaſtico columnæ & vaſa, ſepeliantur
que in multos annos. Exiſtimo artis eſſe, vt
diu tundantur, & vt perfectè in tenuiſſimum
puluerem redacta ſint. Quæ verò ignè exa
ctius formantur, ſunt gypſum ac ſulphur.
Sine igne etiam ex charta alba natura aquæ
immiſta, opera fiunt pulchra, ſed parui pre
cij. At ex calce & lapidibus ſuis ſubtiliſſi
mè tritis, genus cæmenti fit ( Stuchum vo
cant noſtri ) quod in lapidis marmorei can
dorem, ac duritiem concreſcit. Cuiuſvis pre
ti ( capax hæc materia fingendi arte: nam
nemora & venationes adeò tenuiter fin
gunt, tum alia quæque, vt etiam additis
coloribus talentorum magnorum præmia
meretur. Quiſdam eoſdem lapides recenti
ſanguine bouino ſubigunt. Eſcreſcit his to
phus ad eam duritiem, vt nihilo à natiuo
lapide differat quiſque eius cuius fruſtis tri
tis confectus fuerit. Vidimus hæc omnia. Sed
nihil mirabilius quàm cum mortuos, aut
etiam viuentes ſuperfuſo gypſo frigido ta
men ita cælamus, vt oleo illito atque gyp
ſo, vel charta, aut ſulphure, ſic hominem
fingimus, vt nulla in partè præterquàm co
lore, & quòd non ſpiret, imago ab homine
ipſo differat. Qui verò rem hanc diligentius
curant, deraſam barbam, detonſoſque capil
los à mortuo imagini agglutinant, inde ad
iecto colore viuam imaginem efficiunt. Hu
iuſcemodi vidi dum in Gallia diuerſarer, nu
per mortui Franciſci primi Gallorum regis,
in domo ſplendidiſſimi Cardinalis Turno
nenſis. Nihil enim ſimilius ars homini fa
cere potuit ea imagine: nec nix viui. Porrò
ea delata fuerat in funere. Inuentus præte
rea eſt è magnis imaginibus in paruas breui
tempore traducendi modus. Quis? niſi vt ex
cepta à typo ſe contrahat ſtatim dum ſicca
tur Hæc efficere poteſt quòd humidum eſt,
ac molle, tenuiumque partium, quod ta
men dum ſiccatur, ſtringitur. Medulla igi
tur panis calidi dum pingitur, in paſtam de
nuò redit. Hac excipiuntur imagines, & ſic
cantur, inde ſuperfuſo gypſo atque ſiccato
ſenſim in minorem formam tranſit. Fit
pere. Nam qui ſculpunt, quod vident agunt:
qui cælant, aliud vident, aliud agunt: &
dum vident, non agunt: dum agunt, non
vident. Similiter neque mente concipere
poſſunt quid facturi ſint dum cælant, vt qui
ſculpunt: ignota enim eſt tum natura, tum
vſu cauitas illa. Et ſi dum auges in cera
quod prominere debet, paululum aberraue
ris, in gemma cauitate aucta errorem effi
cies, qui non niſi toto ſubuerſo opere po
teris emendari. At in ſculptura, opereque
toreumatico primum facilius eſt non ni
mis adimere, ſed relinquere, quàm cælan
do non implere: deinde ſi etiam nimio plus
adimas, facilius in opere exuberante, quàm
cauo totum opus reſtaurare atque commo
dius. Cælando quoque dextra ſiniſtris, ſini
ſtra dextris referuntur, quod difficillimum
eſt in hoc opere, dum totam effigiem cæ
lare volumus, cùm in ſculptura, dextra re
maneant dextra, ac ſiniſtra, ſiniſtra. Ob tot
cauſas longè difficilius eſt cælare, quàm ſcul
pere. Difficillimum verò ac ſingularis exem
pli opus faciem totam cælare, atque id etiam
magis in parua gemma. Eam ob cauſam
imagines meas multis in gemmis cælatas,
chryſolitho, hyacintho, atque aliis, cum no
mine ac prænomine dimidium faciei, aut
certè ſeſquidimidium repræſentare feci. Seſ
quidimidium qui pingunt aut cælant, ſcul
punt, aut formant, alterius oculi partem ad
iungunt. Hic modus ad confuſam quandam
hominis cognitionem faciliorem præſtantior
eſt eo, qui dimidiam faciem ſolùm refert: ſed
tantò inferior exquiſita repræſentatione,
quantò melior facillitate cognoſcendi. Nam
in medio facie, & næui, & rugæ, & lineæ
etiam, ac puncta, ac quicquid à latere illo
eſt exprimere ad vnguem licet: in ſeſquime
dia exquiſitè non licet, quoniam ſecun
dum nullum aſpectum eſt. Plaſticè verò
pura omnium eſt difficillima præter pi
cturam: nec tamen illa inferior, niſi à
ſcultura iuuetur. Nam quicquid difficultatis
habet qui cælat, id totum, & præter id &
materiæ diſpoſitionem, & ſcientiam tem
peramenti ignis, & multorum caſuum pe
riculum, imò innumerabilium, qui fingit,
habet. Ex cælatis enim prius figuris fingun
tur humore infuſo ſtatuæ. Quamobrem qui
non rectè celauerit, quomodo rectè finget?
Refert Munſterus, in Vormacia quinque eſ
ſe columnas plaſtici operis mirifici. Hoc vo
lui adieciſſe, quoniam ſi non decipitur,
ſcribendo fictas pro ſculptis, egregiæ artis
non leue hoc argumentum eſt, laudiſque
artificis. Siquidem plaſtica inuentio in ma
ximis operibus, & in minimis parem fermè
atque maximam habet difficultatem: ſed ta
men adhuc longè maiorem in maximis
quàm minimis. In mediocribus verò longè
minorem, adeò vt facilia dici poſſint. Non
paucos vidimus qui cùm ſe egregios exiſti
marent artifices, quòd ſibi in mediocris
magnitudine ſtatuis placuiſſent, dum im
menſas cogitant, ſuæ inſcitiæ & diſcrimi
nis operum his relictis imperfectis exem
plum dederunt. Quid modò exiſtimas futu
rum, ſi magno operi ſubtilis delineationum,
& particularum expreſſio adiungatur? non
ne hoc opus propè vltra humanitatis vires
ac ſolertiæ exempla accedet? Itaque quin
que columnarum, ſi modò, ( vt dixi ) pla
ſtici ſint operis, non alterius, non abs re me
mini. In minimis verò non tantum indu
ſtriæ, modò materia admodum tenuis non
deſit. Olim ars erat qua maximæ columnæ,
tum coloſſi aliaque eiuſcemodi fabricaren
tur? Memini me Lugduni legiſſe librum
Græcè ſcriptum, qui docebat Rhodios ma
xima opera hac induſtria conſtruxiſſe. Re
ferunt etiam quatuor illas prægrandes co
lumnas quibus templi Athenæi pinnaculum
Lugduni ſuſtinetur, ex hoc genere eſſe. Et
certè ſunt cruſtatæ. Artem hanc quidam
fuiſſe perhibent, vt ex ſpuma ferri & lapi
dibus duriſſimis, qui in fundo fluuiorum in
ueniuntur, tum marmore duriore in polli
nem redactis, & oui candido, formentur
opere plaſtico columnæ & vaſa, ſepeliantur
que in multos annos. Exiſtimo artis eſſe, vt
diu tundantur, & vt perfectè in tenuiſſimum
puluerem redacta ſint. Quæ verò ignè exa
ctius formantur, ſunt gypſum ac ſulphur.
Sine igne etiam ex charta alba natura aquæ
immiſta, opera fiunt pulchra, ſed parui pre
cij. At ex calce & lapidibus ſuis ſubtiliſſi
mè tritis, genus cæmenti fit ( Stuchum vo
cant noſtri ) quod in lapidis marmorei can
dorem, ac duritiem concreſcit. Cuiuſvis pre
ti ( capax hæc materia fingendi arte: nam
nemora & venationes adeò tenuiter fin
gunt, tum alia quæque, vt etiam additis
coloribus talentorum magnorum præmia
meretur. Quiſdam eoſdem lapides recenti
ſanguine bouino ſubigunt. Eſcreſcit his to
phus ad eam duritiem, vt nihilo à natiuo
lapide differat quiſque eius cuius fruſtis tri
tis confectus fuerit. Vidimus hæc omnia. Sed
nihil mirabilius quàm cum mortuos, aut
etiam viuentes ſuperfuſo gypſo frigido ta
men ita cælamus, vt oleo illito atque gyp
ſo, vel charta, aut ſulphure, ſic hominem
fingimus, vt nulla in partè præterquàm co
lore, & quòd non ſpiret, imago ab homine
ipſo differat. Qui verò rem hanc diligentius
curant, deraſam barbam, detonſoſque capil
los à mortuo imagini agglutinant, inde ad
iecto colore viuam imaginem efficiunt. Hu
iuſcemodi vidi dum in Gallia diuerſarer, nu
per mortui Franciſci primi Gallorum regis,
in domo ſplendidiſſimi Cardinalis Turno
nenſis. Nihil enim ſimilius ars homini fa
cere potuit ea imagine: nec nix viui. Porrò
ea delata fuerat in funere. Inuentus præte
rea eſt è magnis imaginibus in paruas breui
tempore traducendi modus. Quis? niſi vt ex
cepta à typo ſe contrahat ſtatim dum ſicca
tur Hæc efficere poteſt quòd humidum eſt,
ac molle, tenuiumque partium, quod ta
men dum ſiccatur, ſtringitur. Medulla igi
tur panis calidi dum pingitur, in paſtam de
nuò redit. Hac excipiuntur imagines, & ſic
cantur, inde ſuperfuſo gypſo atque ſiccato
ſenſim in minorem formam tranſit. Fit