1tena ponderi iniecta, quæ ipſum interim
ſuſtineat, ab alio verò tigno iuxta AB fixo,
rurſus AD trabe remiſſa, H in quamcunque
volueris altitudinem trahi. Refert Munſte
rus, in Alſatia rotis bigalibus, curribúſque è
bubali corio, è profundiſſimis puteis tanto
impetu aquam exhauriri, vt rotæ quamuis li
gneæ ſint & madidæ, ignem tamen excu
tiant. Videtur igitur inſtrumentum illud
tria egregia amplecti, altitudinem, capaci
tatem, atque celeritatem.
ſuſtineat, ab alio verò tigno iuxta AB fixo,
rurſus AD trabe remiſſa, H in quamcunque
volueris altitudinem trahi. Refert Munſte
rus, in Alſatia rotis bigalibus, curribúſque è
bubali corio, è profundiſſimis puteis tanto
impetu aquam exhauriri, vt rotæ quamuis li
gneæ ſint & madidæ, ignem tamen excu
tiant. Videtur igitur inſtrumentum illud
tria egregia amplecti, altitudinem, capaci
tatem, atque celeritatem.
Sed his relictis, ad plauſtra & currus tran
ſeundum eſt. Quæcunque igitur rotis maio
ribus innituntur, in molli ſolo facillimè, ac
celerrimè mouentur, quòd hærens lutum
rotarum minimam occupet partem, atque
ideò parum impediat. Semper etiam maior
rota celerius ſpatium ſuperat vbi ferendo
ſufficiat oneri. Quantò etiam pauciores, eò
perficitur celerius iter. Nam plures ſi paruæ
ſunt, minore ambitu minus conficiunt ſpatij:
ſi magnæ, addunt vi grauitatem, nec tamen
plus amplectuntur ſpatij, ob id igitur ſe
gnius mouentur. Quamobrem Imperatores
Romani eſſedo, id eſt, curru duarum magna
rum rotarum vehebantur. Nam vbi pondus
haud admodum graue eſt, aut pluribus equis
trahitur, celerrimè perficitur iter. Eſſedis
hac de cauſa bellica immodici ponderis
tormento deferuntur. Rurſus facilitatis ra
tio huic eſt ad vnguem exquiſitè contraria.
In ſolido enim ſolo plures paucis, & paruæ
magnis, ad facilitatem præſtant. Nam pon
dus quaſi per rotas diſtribuitur: vnde fit
additio proportionum illarum, non multi
plicatio. Exemplum: Sex duplæ inuicem du
ctæ, ſexaginta quatuor ad vnum reddunt ra
tionem. Eædem iunctæ faciunt duodecu
plam. Tantum intereſt inter additionem &
multiplicationem. Quòd igitur vna rota
pondus refert librarum 60. ſex in rotis, 10.
tantum æquiualet, ita & à paruitate auxi
lium ſumitur, nam eò facilius quò tardius:
at dictum eſt tardius pondera vehi, ac ferri
in paruis rotis, quàm magnis, eò igitur vt
facilius. Additur & tertia ratio facilitatis,
quia axis non premitur, ideò liberius cir
cumagitur. Ob id igitur in paruis, atque hu
milibus plauſtris, quæ axibus plurium rota
rum non inſident, maxima pondera in firmo
ſolo committuntur. At in vdo, cœnoſóque
magnæ ac paucæ rotæ non ſolùm celerius,
multóque, ſed etiam facilius pondera ve
hunt. Cúmque fixi radij è directo axis cele
rius, & facilius circumuertantur rotam, pau
lò exterius prominentes melius pondus ſu
ſtinent, & recuperationi ſunt habiliores.
Quæcunque verò rotas poſteriores maiores
habent anterioribus, quaſi incumbente one
re facilius trahuntur: cùm onus ſemetip
ſum impellat: & in aſcenſu redduntur æqua
les: licet in his iuſto plus partes anteriores
premantur.
ſeundum eſt. Quæcunque igitur rotis maio
ribus innituntur, in molli ſolo facillimè, ac
celerrimè mouentur, quòd hærens lutum
rotarum minimam occupet partem, atque
ideò parum impediat. Semper etiam maior
rota celerius ſpatium ſuperat vbi ferendo
ſufficiat oneri. Quantò etiam pauciores, eò
perficitur celerius iter. Nam plures ſi paruæ
ſunt, minore ambitu minus conficiunt ſpatij:
ſi magnæ, addunt vi grauitatem, nec tamen
plus amplectuntur ſpatij, ob id igitur ſe
gnius mouentur. Quamobrem Imperatores
Romani eſſedo, id eſt, curru duarum magna
rum rotarum vehebantur. Nam vbi pondus
haud admodum graue eſt, aut pluribus equis
trahitur, celerrimè perficitur iter. Eſſedis
hac de cauſa bellica immodici ponderis
tormento deferuntur. Rurſus facilitatis ra
tio huic eſt ad vnguem exquiſitè contraria.
In ſolido enim ſolo plures paucis, & paruæ
magnis, ad facilitatem præſtant. Nam pon
dus quaſi per rotas diſtribuitur: vnde fit
additio proportionum illarum, non multi
plicatio. Exemplum: Sex duplæ inuicem du
ctæ, ſexaginta quatuor ad vnum reddunt ra
tionem. Eædem iunctæ faciunt duodecu
plam. Tantum intereſt inter additionem &
multiplicationem. Quòd igitur vna rota
pondus refert librarum 60. ſex in rotis, 10.
tantum æquiualet, ita & à paruitate auxi
lium ſumitur, nam eò facilius quò tardius:
at dictum eſt tardius pondera vehi, ac ferri
in paruis rotis, quàm magnis, eò igitur vt
facilius. Additur & tertia ratio facilitatis,
quia axis non premitur, ideò liberius cir
cumagitur. Ob id igitur in paruis, atque hu
milibus plauſtris, quæ axibus plurium rota
rum non inſident, maxima pondera in firmo
ſolo committuntur. At in vdo, cœnoſóque
magnæ ac paucæ rotæ non ſolùm celerius,
multóque, ſed etiam facilius pondera ve
hunt. Cúmque fixi radij è directo axis cele
rius, & facilius circumuertantur rotam, pau
lò exterius prominentes melius pondus ſu
ſtinent, & recuperationi ſunt habiliores.
Quæcunque verò rotas poſteriores maiores
habent anterioribus, quaſi incumbente one
re facilius trahuntur: cùm onus ſemetip
ſum impellat: & in aſcenſu redduntur æqua
les: licet in his iuſto plus partes anteriores
premantur.
Diximus de axibus ergatarum, quòd lon
giores eſſe debeant: nam iuxta longitudinis
rationem ſingula capita minuunt pondus.
Duplicati igitur ad dimidium etiam dedu
cunt. Ita quatuor ad quartam partem: adeò
vt ſi vnico axe cubitali quatuor homines
centum libras vehant, aut trahant, quatuor
axibus ſenum cubitorum iidem libras b s
mille, & quadringentas vehent, deducta ta
men additione ponderis axium, quod mini
mum eſt. Hæc autem ratio ſuperius dum de
ſtatera loqueremur demonſtrata eſt. Ita fit
vt maximis rotis hominibus per gradus ſa
lientibus, maxima pondera circa axem fune
circumacta trahantur. Vt enim dimetientis
rotæ ad axis dimetientem, ita ponderis fune
eleuati ad pondus ac robur hominum, qui
intrò rotam circumagunt.
giores eſſe debeant: nam iuxta longitudinis
rationem ſingula capita minuunt pondus.
Duplicati igitur ad dimidium etiam dedu
cunt. Ita quatuor ad quartam partem: adeò
vt ſi vnico axe cubitali quatuor homines
centum libras vehant, aut trahant, quatuor
axibus ſenum cubitorum iidem libras b s
mille, & quadringentas vehent, deducta ta
men additione ponderis axium, quod mini
mum eſt. Hæc autem ratio ſuperius dum de
ſtatera loqueremur demonſtrata eſt. Ita fit
vt maximis rotis hominibus per gradus ſa
lientibus, maxima pondera circa axem fune
circumacta trahantur. Vt enim dimetientis
rotæ ad axis dimetientem, ita ponderis fune
eleuati ad pondus ac robur hominum, qui
intrò rotam circumagunt.
Similis in ictibus conſideratio: nam ſe
curis ictu ferit, maximo pondere preſſa non
diuiduntur, & tamen pondus maiorem ha
bebit vim ictu. Cauſa eſt, quòd aër non po
teſt in ictu effugere: quanquam enim acuta
cuſpide, momento tamen tam paruo tempo
ris effugere nequit. Ne igitur nimis denſe
tur, cogitur in poros ingredi ſubiecti ligni,
atque cunei vice diuidere illud. Indicio eſt,
quòd paulò tardior ictus, maximum in diui
dendo diſcrimen affert dilabente aëre. Quòd ſi
ictus, rei latæ velox ſit ingrediente aëre, vbi
que reſoluitur quod ſubiectum eſt, quaſi in
nihil: vt qui feriuntur pila machinæ, quam
bombardam vocant. Sed nix homo magnum
aliquid, etiamſi leuiſſimum ſit, celerrimè
mouere poterit: ob hanc cauſam quicquid
ferietur in aërem, & ſpiritum reſolui neceſſe
eſt. Sed cur enſis in vertice ferit maximè?
quia motus centrum eſt ipſa manus: perife
ria in cuſpide, ita interuallo iſto etiam ar
ma, & aſſides diuiduntur. Sic calcitroſis equis
proximi, ſecuriores ſumus quàm paulò re
motiores. Addit ad vim attractio non pa
rum: quoniam ſi non trahatur, quod diui
ſum eſt, impedit ne diuidatur: dum trahi
tur raptim, quòd impedit aufertur: & inca
leſcit quod diuiditur: hocque modo triplici
ratione ictus cum attractione ſumma gladij
parte melius ſecant. Haſtæ quoque longio
res magis concutiunt, & magis perforant
breuibus, quòd maius habeant pondus, &
maioribus viribus, quamvis nos fallat opi
nio, impelluntur. Horum memoria in men
tem illud reuocauit, quòd niſi quotidie oc
curreret, parum à miraculo abeſſe videretur.
Nauis onerata quam vix quadraginta boum
iuga mouerent, ventus celerrimè impellit:
quódque maius eſt, tenuis carbaſus, quàm
digitus terebraret impulſu, ſinuata tantam
molem ducit, & non diſrumpitur. Cauſa
facilitatis motus eſt triplex: magnitudo car
baſi quauis magna venti colligitur, & alti
tudo, vt demonſtratum eſt, ac impetus prio
ris motus: nam ab initio vix mouetur. Vn
de dubitationem haberet Ariſtoteles, qui
motus violentos minui iuxta finem exiſti
mat. Conſtat autem ab æquali vento, ſi paria
ſint reliqua, motum nauis ſemper fieri cele
riorem. An non ſemper, ſed ad metam vſque?
Palam enim ab initio augeri. Sed cauſa eſt,
quoniam etiam ceſſante eo quod mouet motus
ipſe (vt diximus) violentus augetur, quantò
magis nam manente cauſa. Magis etiam in
aqua, ob maius impedimentum. Tripliciter
igitur naues concitato iam curſu velociùs
mouentur, quàm ab initio: cauſam autem
curis ictu ferit, maximo pondere preſſa non
diuiduntur, & tamen pondus maiorem ha
bebit vim ictu. Cauſa eſt, quòd aër non po
teſt in ictu effugere: quanquam enim acuta
cuſpide, momento tamen tam paruo tempo
ris effugere nequit. Ne igitur nimis denſe
tur, cogitur in poros ingredi ſubiecti ligni,
atque cunei vice diuidere illud. Indicio eſt,
quòd paulò tardior ictus, maximum in diui
dendo diſcrimen affert dilabente aëre. Quòd ſi
ictus, rei latæ velox ſit ingrediente aëre, vbi
que reſoluitur quod ſubiectum eſt, quaſi in
nihil: vt qui feriuntur pila machinæ, quam
bombardam vocant. Sed nix homo magnum
aliquid, etiamſi leuiſſimum ſit, celerrimè
mouere poterit: ob hanc cauſam quicquid
ferietur in aërem, & ſpiritum reſolui neceſſe
eſt. Sed cur enſis in vertice ferit maximè?
quia motus centrum eſt ipſa manus: perife
ria in cuſpide, ita interuallo iſto etiam ar
ma, & aſſides diuiduntur. Sic calcitroſis equis
proximi, ſecuriores ſumus quàm paulò re
motiores. Addit ad vim attractio non pa
rum: quoniam ſi non trahatur, quod diui
ſum eſt, impedit ne diuidatur: dum trahi
tur raptim, quòd impedit aufertur: & inca
leſcit quod diuiditur: hocque modo triplici
ratione ictus cum attractione ſumma gladij
parte melius ſecant. Haſtæ quoque longio
res magis concutiunt, & magis perforant
breuibus, quòd maius habeant pondus, &
maioribus viribus, quamvis nos fallat opi
nio, impelluntur. Horum memoria in men
tem illud reuocauit, quòd niſi quotidie oc
curreret, parum à miraculo abeſſe videretur.
Nauis onerata quam vix quadraginta boum
iuga mouerent, ventus celerrimè impellit:
quódque maius eſt, tenuis carbaſus, quàm
digitus terebraret impulſu, ſinuata tantam
molem ducit, & non diſrumpitur. Cauſa
facilitatis motus eſt triplex: magnitudo car
baſi quauis magna venti colligitur, & alti
tudo, vt demonſtratum eſt, ac impetus prio
ris motus: nam ab initio vix mouetur. Vn
de dubitationem haberet Ariſtoteles, qui
motus violentos minui iuxta finem exiſti
mat. Conſtat autem ab æquali vento, ſi paria
ſint reliqua, motum nauis ſemper fieri cele
riorem. An non ſemper, ſed ad metam vſque?
Palam enim ab initio augeri. Sed cauſa eſt,
quoniam etiam ceſſante eo quod mouet motus
ipſe (vt diximus) violentus augetur, quantò
magis nam manente cauſa. Magis etiam in
aqua, ob maius impedimentum. Tripliciter
igitur naues concitato iam curſu velociùs
mouentur, quàm ab initio: cauſam autem