1rum inuicem comparauerit.
Itaque in late
ribus, vel angulis decliuiore loco foramen
aperitur exiguum, intus verò cauitas eſt in
tabula quantam volumus, imò plures inclu
duntur pecuniæ, & cum cotto completur ca
uitas, inde tenuiſſima ligni ſcobe, & albo oui
locus quà patet clauditur, vt etiam eum qui
clauſerit, fallat. Aliud Tabula ciuitati obdu
citur ita arctè, vt rima non appareat. In fru
ſto quòd amoueri poteſt cochlea parua è
metallo fœmina includitur, eíque clauus ſu
perponitur: alij illi conſimiles per arcam
certo ordine diſponuntur, cùm reſerandus
eſt locus ſublato clauo, cochlea maſcula in
truditur, fruſtúmque tabulæ auellitur. Sem
per autem memineris, vt loci inanitas, cùm
quippiam impoſueris, ne reſonet, cotto, vel
alio molli tomento impleatur. Plures etiam
ſic latebras facere potes. Aliud optimum vt
nihil melius: Seram aut ferreas laminas, qui
bus arcæ integumentum annectitur, clauis
in cochleæ formam aptatis tabulæ firmiter
iunges. Sub ſera, aut lamina oſtiola ſint ca
uitatum: cùm reſerare volueris, ferrum ha
beas vt à latere vides, in cuius extremo ca
uitas ſit, quæ capita clauorum firmiter ap
128[Figure 128]
præhendat, ſic vt reuolui vi ſeram,
aut laminam ab arca diſiungi per
mittant. Oportet autem vt opus
ſit ſtabile, clauis ſubigere cochleas
fœminas, quæ clauos arctè ſuſpi
ciant, eáſque arcæ lateri ſub bracteis dictis
collocare. In arcis etiam quæ tela intus ob
ducuntur, multi alij modi ſolent excogitari:
ſed in vniuerſum danda eſt opera, vt vel om
ninò lateat foramen, vt primo exemplo do
cuimus, vel vt firmiſſimo præſidio, & ſolita
bractea abſcondatur. Sic etiam magis late
bit, & oſcula ſolubilis arcæ incertis tabula
rum capitibus integantur.
129[Figure 129]
ribus, vel angulis decliuiore loco foramen
aperitur exiguum, intus verò cauitas eſt in
tabula quantam volumus, imò plures inclu
duntur pecuniæ, & cum cotto completur ca
uitas, inde tenuiſſima ligni ſcobe, & albo oui
locus quà patet clauditur, vt etiam eum qui
clauſerit, fallat. Aliud Tabula ciuitati obdu
citur ita arctè, vt rima non appareat. In fru
ſto quòd amoueri poteſt cochlea parua è
metallo fœmina includitur, eíque clauus ſu
perponitur: alij illi conſimiles per arcam
certo ordine diſponuntur, cùm reſerandus
eſt locus ſublato clauo, cochlea maſcula in
truditur, fruſtúmque tabulæ auellitur. Sem
per autem memineris, vt loci inanitas, cùm
quippiam impoſueris, ne reſonet, cotto, vel
alio molli tomento impleatur. Plures etiam
ſic latebras facere potes. Aliud optimum vt
nihil melius: Seram aut ferreas laminas, qui
bus arcæ integumentum annectitur, clauis
in cochleæ formam aptatis tabulæ firmiter
iunges. Sub ſera, aut lamina oſtiola ſint ca
uitatum: cùm reſerare volueris, ferrum ha
beas vt à latere vides, in cuius extremo ca
uitas ſit, quæ capita clauorum firmiter ap
128[Figure 128]præhendat, ſic vt reuolui vi ſeram,
aut laminam ab arca diſiungi per
mittant. Oportet autem vt opus
ſit ſtabile, clauis ſubigere cochleas
fœminas, quæ clauos arctè ſuſpi
ciant, eáſque arcæ lateri ſub bracteis dictis
collocare. In arcis etiam quæ tela intus ob
ducuntur, multi alij modi ſolent excogitari:
ſed in vniuerſum danda eſt opera, vt vel om
ninò lateat foramen, vt primo exemplo do
cuimus, vel vt firmiſſimo præſidio, & ſolita
bractea abſcondatur. Sic etiam magis late
bit, & oſcula ſolubilis arcæ incertis tabula
rum capitibus integantur.
129[Figure 129]
Arca quæ
pecunias re
condit abſque
indicio.
pecunias re
condit abſque
indicio.
Demonſtra
tio mirabilis
roboris axis,
in qua gem
mæ ſculpun
tur.
tio mirabilis
roboris axis,
in qua gem
mæ ſculpun
tur.
Sed ad rotarum hiſtoriam redeamus.
Gem
mæ cælantur ac terebrantur mira arte. Hæc
autem eſt: Rota magna lignea funiculo
circumambitur, eodémque rurſus parua, quæ
magnæ ſuperſtat, ea ratione qua à latere de
ſcriptas vides.
mæ cælantur ac terebrantur mira arte. Hæc
autem eſt: Rota magna lignea funiculo
circumambitur, eodémque rurſus parua, quæ
magnæ ſuperſtat, ea ratione qua à latere de
ſcriptas vides.
Cùm igitur tanta portio ABC, quæ ſit
AB, quanta eſt DEF tota circumagitur ver
titur G parua rota. Quoties igitur AB con
tinetur in ABC, toties in vna conuerſione
rotæ maioris, quæ vocetur H, parua rota
DEF circumuerſabitur Igitur qualis propor
tio magnitudinis ambitus H, vel axis ad am
bitum G, vel axem, talis erit numeri reuolu
tionem G, ad reuolutiones H: igitur G ma
ximo impetu circumagetur, quia in breuiſſi
mo temporis ſpatio: quare axis GK, terebra
bit, & comminuet gemmas. Ea ratione factis
in G denticulis, qui axem alterius rotæ cir
cumagant, dentibus illius impliciti quò rota
maior eſſet, eò velocius reuolueretur. Quare
ſæpius maioris rotæ ratione repetita tum
axis, fiet motus celerrimus, atque violentiſſi
mus: ita tamen, vt vis quæ prima mouet, ro
buſtiſſima ſit, rotæque leuiſſimæ. Eadem ſub
tilitate vſi ſunt antiqui in ſtructura baliſta
rum, quibus pilæ, & ſcorpionum, quibus ſa
gittæ emittuntur: nam ſi nimium intendan
tur, diſrumpuntur: ſi parum, ictus reddunt
inualidos: ergo ad modulum ducenda res.
Vitruius exiſtimat metam hanc à ſono de
duci debere. Tanta verò vi impellebant hæ,
vt Ioſephus referat machina hominis calua
riam excuſſam, ad tria ſtadia tranſlatam. Et
infantem è matris ventre ad ſtadij dimi
dium. Adeò ſolers ingenium Romanorum
ad cædes, vt parum abfuerint à miraculis
noſtrorum fulminum. Et arietes in concu
tiendis muris, incommodo, non vi, ceſſerunt
his. Exoleuerunt plura melioribus ſucceden
tibus, alia per incuriam: quædam, quoniam
neque menſura vlla, neque pondus perpetuò
ſeruari poſſunt. Pondus enim certam præ
ſupponit menſuram, menſura verò omnis
alicuius neceſſariò eſt menſura. Id cuius
menſura eſt, immutari non debet, ſi æterna
ſit futura menſura. Aut igitur quod mutari
non debet, cœleſte eſt, aut ex elementis, aut
elementum, vel pars eius. Quæ ex elementis,
iuxta materiæ multitudinem, aut paucita
tem variantur, non ſolùm temporibus, ſed
locis & caſibus. Homines nunc (vt dixi) in
India inuenti proceri, atque gigantum for
ma: alij adeò parui: vt pumiliones dicas. Et
Germani Italis maiores: & inter Germanos
menſura haud conſtat, nam & ex his parui
ſunt. Quid de lapidibus? an in metallis cer
tam quæremus magnitudinem? Semina quo
que variantur: nam triticum Turcium minus
longè eſt noſtro, ſed alterius forſan generis.
In Italia non vbique eiuſdem ponderis, aut
menſuræ, & in ſingulos mutatur annos. Et
in eodem aceruo non vnius eſt magnitudi
nis. At nec in motu: quòd enim mouetur,
pondus eſt, aut maius, aut minus: at hoc non
dum determinatum: aut animal: & hoc
quidem ſimili modo, aut maius, aut minus,
aut imbecille, aut robuſtum aut concitatum.
Sed neque in cœleſtibus: nam cùm ea ma
xima ſint, qualia ſunt menſurari nequeunt,
non ſolùm ob magnitudinem, ſed & ob di
ſtantiam. Oportet igitur vt contrahentur:
quod autem contrahit, corruptioni obno
xium eſt: tale autem non manet idem per
omnia tempora. Nulla igitur menſura, &
multò minus pondus vllum perpetuum dici
poteſt, & ad poſteros tranſire. Quæ igitur ad
poſteros tranſeunt, ſunt aut proportiones, &
hæ ſempiternæ: aut in molibus magnitudi
nes, & cum his pondera: & hæc diu durant
per ſucceſſiones. Vt in Ægypti pyramidibus,
maximæ enim hæ fuerunt, ſicut & Labyrin
thus Thebis, & inter ciuitates Cayrum, vt
ſuprà diximus, & inter flumina Nilus: qua
tuor enim hæc maxima, ſola Ægyptus ha
bet. Si igitur centeſimam altitudinis certæ
AB, quanta eſt DEF tota circumagitur ver
titur G parua rota. Quoties igitur AB con
tinetur in ABC, toties in vna conuerſione
rotæ maioris, quæ vocetur H, parua rota
DEF circumuerſabitur Igitur qualis propor
tio magnitudinis ambitus H, vel axis ad am
bitum G, vel axem, talis erit numeri reuolu
tionem G, ad reuolutiones H: igitur G ma
ximo impetu circumagetur, quia in breuiſſi
mo temporis ſpatio: quare axis GK, terebra
bit, & comminuet gemmas. Ea ratione factis
in G denticulis, qui axem alterius rotæ cir
cumagant, dentibus illius impliciti quò rota
maior eſſet, eò velocius reuolueretur. Quare
ſæpius maioris rotæ ratione repetita tum
axis, fiet motus celerrimus, atque violentiſſi
mus: ita tamen, vt vis quæ prima mouet, ro
buſtiſſima ſit, rotæque leuiſſimæ. Eadem ſub
tilitate vſi ſunt antiqui in ſtructura baliſta
rum, quibus pilæ, & ſcorpionum, quibus ſa
gittæ emittuntur: nam ſi nimium intendan
tur, diſrumpuntur: ſi parum, ictus reddunt
inualidos: ergo ad modulum ducenda res.
Vitruius exiſtimat metam hanc à ſono de
duci debere. Tanta verò vi impellebant hæ,
vt Ioſephus referat machina hominis calua
riam excuſſam, ad tria ſtadia tranſlatam. Et
infantem è matris ventre ad ſtadij dimi
dium. Adeò ſolers ingenium Romanorum
ad cædes, vt parum abfuerint à miraculis
noſtrorum fulminum. Et arietes in concu
tiendis muris, incommodo, non vi, ceſſerunt
his. Exoleuerunt plura melioribus ſucceden
tibus, alia per incuriam: quædam, quoniam
neque menſura vlla, neque pondus perpetuò
ſeruari poſſunt. Pondus enim certam præ
ſupponit menſuram, menſura verò omnis
alicuius neceſſariò eſt menſura. Id cuius
menſura eſt, immutari non debet, ſi æterna
ſit futura menſura. Aut igitur quod mutari
non debet, cœleſte eſt, aut ex elementis, aut
elementum, vel pars eius. Quæ ex elementis,
iuxta materiæ multitudinem, aut paucita
tem variantur, non ſolùm temporibus, ſed
locis & caſibus. Homines nunc (vt dixi) in
India inuenti proceri, atque gigantum for
ma: alij adeò parui: vt pumiliones dicas. Et
Germani Italis maiores: & inter Germanos
menſura haud conſtat, nam & ex his parui
ſunt. Quid de lapidibus? an in metallis cer
tam quæremus magnitudinem? Semina quo
que variantur: nam triticum Turcium minus
longè eſt noſtro, ſed alterius forſan generis.
In Italia non vbique eiuſdem ponderis, aut
menſuræ, & in ſingulos mutatur annos. Et
in eodem aceruo non vnius eſt magnitudi
nis. At nec in motu: quòd enim mouetur,
pondus eſt, aut maius, aut minus: at hoc non
dum determinatum: aut animal: & hoc
quidem ſimili modo, aut maius, aut minus,
aut imbecille, aut robuſtum aut concitatum.
Sed neque in cœleſtibus: nam cùm ea ma
xima ſint, qualia ſunt menſurari nequeunt,
non ſolùm ob magnitudinem, ſed & ob di
ſtantiam. Oportet igitur vt contrahentur:
quod autem contrahit, corruptioni obno
xium eſt: tale autem non manet idem per
omnia tempora. Nulla igitur menſura, &
multò minus pondus vllum perpetuum dici
poteſt, & ad poſteros tranſire. Quæ igitur ad
poſteros tranſeunt, ſunt aut proportiones, &
hæ ſempiternæ: aut in molibus magnitudi
nes, & cum his pondera: & hæc diu durant
per ſucceſſiones. Vt in Ægypti pyramidibus,
maximæ enim hæ fuerunt, ſicut & Labyrin
thus Thebis, & inter ciuitates Cayrum, vt
ſuprà diximus, & inter flumina Nilus: qua
tuor enim hæc maxima, ſola Ægyptus ha
bet. Si igitur centeſimam altitudinis certæ