1concoquere, mollire, rarum efficere, dige
rere, ſiccare, tandemque exurere. Frigoris,
infrigidare, conſtringere, retinere, durum ac
crudum efficere, humectare, congelare. Sic
ci, ſiccare, aſperum, & durum efficere. Hu
midi, humectare, lene ac molle efficere. Ali
ter igitur condenſat frigidum, nam per ſe,
calidum verò per accidens, dum perpetuò
quicquid eſt tenuiſſimum digerit, craſſius re
linquit. Dum verò calor calefacit, diſſoluit,
opuſque ſuum auget, frigus denſum redden
do impedit: ob id, vt ſuperiùs oſtenſum eſt,
maiora ſunt caloris, quàm frigoris opera,
& euidentiora ac celeriora. Demonſtratum
autem eſt ſuperiùs, quoniam calor qualitas
eſt cœleſtis, frigus autem ſola priuatio, at
que elemento propria. Humidum verò ele
menti qualitas, cuius priuatio ſiccitas eſt.
Priuationum autem actiones impedimenta
quaſi ſunt, non autem effectrices. Dicun
tur autem bifariam, vel cum ſubſtantia,
vel abſque ea. Veluti ſpiritus quidem ſecun
dùm ſimilitudinem prodit calor, à calore
autem calidum dicitur, non tamen fit. Cali
dum eſt, cùm calor ab ipſa generatione in
ditus eſt, vt homo, planta. Ignis igitur no
mine quidem calidus, ſed verè calor eſt exu
perans: nulla enim ſubſtantia ignis eſt, niſi
vt quòd corrumpitur. Quod verò corrumpi
tur, neque eſt ſubſtantia perfecta, ſed muta
tur: neque ignis, ſed ignis ſubiectum. Nulla
igitur qualitas effectiua eſt, propriè, niſi ca
lor. Humidum autem, quia miſcetur, agit
aut quia prohibet. Verùm dices: Cur ſi ſic
citas nil prorſus agit, quod calefacit cum
ſiccitate tantò vehementiùs agit? Quia hu
midum non habet, quod impediat. Rurſus,
ſi humidum eſt, quòd impedit, calor autem
ſiccus purus eſt, cœleſtis cùm purus ſit, ſiccus
ergo erit, quamobrem non generabit. Oſten
ſum enim eſt ſuperiùs, calorem ſiccum ni
hil generare. Sed calor cœleſtis purus eſt per
ſe, cùm verò elemento miſcetur, fit humi
dus. At qui non omninò miſcetur, hic ſic
cus eſt: non miſcetur autem, quia exube
rans talis autem generationi aptus non eſt.
Non igitur omnis purus calor generat, ſed
qui generat, purus fuit: & ob id quòd pu
rus, immiſcuit ſe elemento: & quia immiſ
cuit, factus eſt humidus, id eſt, materiæ mi
ſtus: omnis enim materia elementi humida
eſt, ſed terra minùs non enim conſiſteret.
Calor autem non poteſt quieſcere, ſed cum
motu neceſſariò iungitur: qualitas enim eſt
in diſſimili, quamobrem non poteſt mane
re, ſed aliud generare: generatio autem in
ſubſtantia eſt: oportet igitur quod miſtum
eſt, motu generare ſimile: quod verò immi
ſtum eſt, in alienam tranſire naturam:
quamobrem calor ſiccus cùm immiſtus ſit, à
materia quidem purus eſt, ſed non ab aliena
qualitate. Manifeſtum eſt igitur calorem
ignis, & qui motu in animatis excitatur
eſſe ſiccum: & qui ſiccus eſt, impurum eſ
ſe, non à materia: ſed ab aliena qualitate,
& ob id purum quidem generare, ignem
autem nihil generare. Sed ( vt diximus )
& in calore, & in aliis videri multa fie
ri, quia remouetur, quod prohibet. Ergo
quæ præter has quatuor, & ab his fiunt
qualitates ſecundæ vocantur: extenuare,
vrere, trahere, molle aſperum, rarumque
efficere. Tertiæ ſanguinem purgare, ſemen,
lac generare, oculis prodeſſe, aut Veneri,
aut ſterilitati. Primæ qualitates ſubſtantiæ
ſunt elementorum, in mixtis partim ſub
ſtantiæ, partim impreſſiones, cæteræ verò
accidentia vocantur. Conueniunt omnibus,
ſed primis præcipuè, 4. ordines. Primus,
cùm obſcurè ipſa qualitas percipitur. Se
cundus, cum manifeſtè ſed citra læſionem.
Tertius, cùm lædit, ſed tamen ferri poteſt.
Quartus, cùm minimè poteſt ſuſtineri. Hu
ius inter qualitates opium ſit pro exem
plo, inter ſapores ſiliquaſtrum, quòd lon
gè acrius eſt pipere. Hoc verò vtroque mo
do, piper ſcilicet in 3. ordine mordentium,
& calefacientium reponetur. Ergo cum hæc
miſcentur, adeò ad vnguem menſuram re
tinere oportet, vt quod ſuperfluum eſt,
abiiciatur, quod noxium abſcondatur, vti
le verò maneat. Sic enim optimè medica
mentum conſtruetur, cum iuuando fuerit
validiſſimum, quæ nocere debent, ex toto
ſopiuntur. Hoc verò experientia cognitum
eſt, vnde perperam meo iudicio ad theria
cem Andromachi tam longo vſu compro
batam, auſus eſt quicquam Galenus ambi
tionis cauſa ſuperaddere. Cum verò ſenem
robuſtum iuueni feroci copulare ſciueris,
atque in amicitiam, & manuum complexum
reducere, tum ex amariſſimo hoſte fiet ami
cus ſalutaris, per quem inuicti tyranni in 4.
horis, quod experiri vidi, è domo expellen
tur, & 7, nominum beſtia, magno miracu
lo, & minorum reliqua turba relinquet diu
turnum hoſpitium. Quòd ſi feroci, iuueni
Iani imago nigra coniungatur, beatum ho
minem reddet. Atque hæc maxima ſunt,
quæ ars præſtare poſſit: neque aliud optan
dum, quàm quod nondum experti ſumus,
vt æther abſoluatur. Verum in ſimplicium
medicamentorum electione, non leui cura
vtendum eſt. Prætereo exeſa aut vitiata, vel
antiqua, nunc de propria loquor ſubſtan
tia. Velut in oleo, pinguique alio omni,
pars ſuprema eligenda eſt. Pingue enim na
tura leue eſt ac ſyncerum, quod igitur in
ſummo eſt, leuius eſt, ac ſyncerius, igitur
etiam pinguius. Optimum igitur vinum ro
bore probatur: quod in medio eſt robuſtius:
nam quod in ſummo eſt, ab aëre, & vaſe:
quod in imo, à vaſe rurſus ac fæce vitiatur.
optimum igitur medio. Mellis imum proba
tur, quòd à dulcedine laudem mereantur.
Porrò dulciſſimum, quod denſum maximè:
maximè denſum quod grauiſſimum, grauiſ
ſimum autem in liquoribus in imo reſidet
ſemper. Mel igitur ſyncerum, quod & op
timum, in fundo vaſis iacet. Antiqua fuit
hæc inuentio, à Macrobioque recitata: ſed
medici talibus etiam ad ſatietatem vſque
abundant. Ex actionibus medicorum ſub
tiliſſima eſt nebulæ in oculo depreſſio, la
pidis è veſica extractio: nam ſi paululum
aberraueris, pro luce cæcitas, pro ſalute
mors paratur: adeò tenui filo mortalium
bona omnia, malaque pendent. Sed hic eſt
mos, hæc regula humanarum rerum omnium,
vt ſi quis rectè hæc ſecum reputet, minùs de
rere, ſiccare, tandemque exurere. Frigoris,
infrigidare, conſtringere, retinere, durum ac
crudum efficere, humectare, congelare. Sic
ci, ſiccare, aſperum, & durum efficere. Hu
midi, humectare, lene ac molle efficere. Ali
ter igitur condenſat frigidum, nam per ſe,
calidum verò per accidens, dum perpetuò
quicquid eſt tenuiſſimum digerit, craſſius re
linquit. Dum verò calor calefacit, diſſoluit,
opuſque ſuum auget, frigus denſum redden
do impedit: ob id, vt ſuperiùs oſtenſum eſt,
maiora ſunt caloris, quàm frigoris opera,
& euidentiora ac celeriora. Demonſtratum
autem eſt ſuperiùs, quoniam calor qualitas
eſt cœleſtis, frigus autem ſola priuatio, at
que elemento propria. Humidum verò ele
menti qualitas, cuius priuatio ſiccitas eſt.
Priuationum autem actiones impedimenta
quaſi ſunt, non autem effectrices. Dicun
tur autem bifariam, vel cum ſubſtantia,
vel abſque ea. Veluti ſpiritus quidem ſecun
dùm ſimilitudinem prodit calor, à calore
autem calidum dicitur, non tamen fit. Cali
dum eſt, cùm calor ab ipſa generatione in
ditus eſt, vt homo, planta. Ignis igitur no
mine quidem calidus, ſed verè calor eſt exu
perans: nulla enim ſubſtantia ignis eſt, niſi
vt quòd corrumpitur. Quod verò corrumpi
tur, neque eſt ſubſtantia perfecta, ſed muta
tur: neque ignis, ſed ignis ſubiectum. Nulla
igitur qualitas effectiua eſt, propriè, niſi ca
lor. Humidum autem, quia miſcetur, agit
aut quia prohibet. Verùm dices: Cur ſi ſic
citas nil prorſus agit, quod calefacit cum
ſiccitate tantò vehementiùs agit? Quia hu
midum non habet, quod impediat. Rurſus,
ſi humidum eſt, quòd impedit, calor autem
ſiccus purus eſt, cœleſtis cùm purus ſit, ſiccus
ergo erit, quamobrem non generabit. Oſten
ſum enim eſt ſuperiùs, calorem ſiccum ni
hil generare. Sed calor cœleſtis purus eſt per
ſe, cùm verò elemento miſcetur, fit humi
dus. At qui non omninò miſcetur, hic ſic
cus eſt: non miſcetur autem, quia exube
rans talis autem generationi aptus non eſt.
Non igitur omnis purus calor generat, ſed
qui generat, purus fuit: & ob id quòd pu
rus, immiſcuit ſe elemento: & quia immiſ
cuit, factus eſt humidus, id eſt, materiæ mi
ſtus: omnis enim materia elementi humida
eſt, ſed terra minùs non enim conſiſteret.
Calor autem non poteſt quieſcere, ſed cum
motu neceſſariò iungitur: qualitas enim eſt
in diſſimili, quamobrem non poteſt mane
re, ſed aliud generare: generatio autem in
ſubſtantia eſt: oportet igitur quod miſtum
eſt, motu generare ſimile: quod verò immi
ſtum eſt, in alienam tranſire naturam:
quamobrem calor ſiccus cùm immiſtus ſit, à
materia quidem purus eſt, ſed non ab aliena
qualitate. Manifeſtum eſt igitur calorem
ignis, & qui motu in animatis excitatur
eſſe ſiccum: & qui ſiccus eſt, impurum eſ
ſe, non à materia: ſed ab aliena qualitate,
& ob id purum quidem generare, ignem
autem nihil generare. Sed ( vt diximus )
& in calore, & in aliis videri multa fie
ri, quia remouetur, quod prohibet. Ergo
quæ præter has quatuor, & ab his fiunt
qualitates ſecundæ vocantur: extenuare,
vrere, trahere, molle aſperum, rarumque
efficere. Tertiæ ſanguinem purgare, ſemen,
lac generare, oculis prodeſſe, aut Veneri,
aut ſterilitati. Primæ qualitates ſubſtantiæ
ſunt elementorum, in mixtis partim ſub
ſtantiæ, partim impreſſiones, cæteræ verò
accidentia vocantur. Conueniunt omnibus,
ſed primis præcipuè, 4. ordines. Primus,
cùm obſcurè ipſa qualitas percipitur. Se
cundus, cum manifeſtè ſed citra læſionem.
Tertius, cùm lædit, ſed tamen ferri poteſt.
Quartus, cùm minimè poteſt ſuſtineri. Hu
ius inter qualitates opium ſit pro exem
plo, inter ſapores ſiliquaſtrum, quòd lon
gè acrius eſt pipere. Hoc verò vtroque mo
do, piper ſcilicet in 3. ordine mordentium,
& calefacientium reponetur. Ergo cum hæc
miſcentur, adeò ad vnguem menſuram re
tinere oportet, vt quod ſuperfluum eſt,
abiiciatur, quod noxium abſcondatur, vti
le verò maneat. Sic enim optimè medica
mentum conſtruetur, cum iuuando fuerit
validiſſimum, quæ nocere debent, ex toto
ſopiuntur. Hoc verò experientia cognitum
eſt, vnde perperam meo iudicio ad theria
cem Andromachi tam longo vſu compro
batam, auſus eſt quicquam Galenus ambi
tionis cauſa ſuperaddere. Cum verò ſenem
robuſtum iuueni feroci copulare ſciueris,
atque in amicitiam, & manuum complexum
reducere, tum ex amariſſimo hoſte fiet ami
cus ſalutaris, per quem inuicti tyranni in 4.
horis, quod experiri vidi, è domo expellen
tur, & 7, nominum beſtia, magno miracu
lo, & minorum reliqua turba relinquet diu
turnum hoſpitium. Quòd ſi feroci, iuueni
Iani imago nigra coniungatur, beatum ho
minem reddet. Atque hæc maxima ſunt,
quæ ars præſtare poſſit: neque aliud optan
dum, quàm quod nondum experti ſumus,
vt æther abſoluatur. Verum in ſimplicium
medicamentorum electione, non leui cura
vtendum eſt. Prætereo exeſa aut vitiata, vel
antiqua, nunc de propria loquor ſubſtan
tia. Velut in oleo, pinguique alio omni,
pars ſuprema eligenda eſt. Pingue enim na
tura leue eſt ac ſyncerum, quod igitur in
ſummo eſt, leuius eſt, ac ſyncerius, igitur
etiam pinguius. Optimum igitur vinum ro
bore probatur: quod in medio eſt robuſtius:
nam quod in ſummo eſt, ab aëre, & vaſe:
quod in imo, à vaſe rurſus ac fæce vitiatur.
optimum igitur medio. Mellis imum proba
tur, quòd à dulcedine laudem mereantur.
Porrò dulciſſimum, quod denſum maximè:
maximè denſum quod grauiſſimum, grauiſ
ſimum autem in liquoribus in imo reſidet
ſemper. Mel igitur ſyncerum, quod & op
timum, in fundo vaſis iacet. Antiqua fuit
hæc inuentio, à Macrobioque recitata: ſed
medici talibus etiam ad ſatietatem vſque
abundant. Ex actionibus medicorum ſub
tiliſſima eſt nebulæ in oculo depreſſio, la
pidis è veſica extractio: nam ſi paululum
aberraueris, pro luce cæcitas, pro ſalute
mors paratur: adeò tenui filo mortalium
bona omnia, malaque pendent. Sed hic eſt
mos, hæc regula humanarum rerum omnium,
vt ſi quis rectè hæc ſecum reputet, minùs de