1denſiſſimum terra, mediocre aqua rariſſi
mum aër: omniáque frigida. Sed aër, quod
rarus ſit, minùs frigidus eſſe videtur? iuxta
cœlum autem ob perpetuum motum rareſcit
mirum in modum, atque is æther vocatur,
adeò ob raritatem parùm frigidus, vt tempe
ramento proximus ſit. Cœlum verò cùm ſit
æthere longè tenuius, temperatiſſimum eſt
aut ſimpliciter, aut inter omnia corpora. Si
quidem ſimpliciter, æternum erit, vt Ariſto
teles ſentit: ſi inter reliqua corpora ſolùm,
aliquando & ipſum finem habebit, vt legi
noſtræ placet, & nos de his in libris de Arca
nis æternitatis diximus. Sed & lucem, & lu
men calida eſſe, ſuperiùs docuimus. Subſtan
tia igitur cœli tenuiſſima eſt: non autem tota
ſimiliter, ſed vt lux luce clarior, ita etiam
ſubſtantia tenuior. Propagantur autem quæ
cunque non per ſe æterna ſunt, alia quidem
vt ſubſtantię, alia vt accidentia. Et rurſus, alia
verè ſimile ſibi generando atque idem, vt
equus equum: alia ſimile, ſed non idem, vt
lux lumen. Miſerta enim natura, quòd in ſin
gulari perpetuum ſeruare nequit, generatio
ne reparat. Sed poſtquam ſemel natum fue
rit, ampliùs redire non poteſt: æternum enim
eſſet. Pars enim æternitatis, quæ rationem
habet, infinitum tempus continet: velut ſi in
centum annis ephemeris idem ſemper redi
ret, par eſſet immortalibus. Sed tamen im
mortalis non eſſet: æternitas enim quodlibet
tempus infinitum continet. Et quicquid infi
nito multiplicatur, eſt infinitum. Sed & aliud
maius in his periculum, quoniam quod ge
neratur, neceſſariò poteſt ex aliqua materia
generari: nam ſi non poteſt ex vlla materia ge
nerari, aut generabitur, quod generari non
poteſt ( repugnantiam autem hoc continet)
aut abſque materia generabitur: non erit igi
tur compoſitum. Materia igitur aliqua eſt, ex
qua generabitur, quod generari debet. Dum
igitur genitum eſt ac manet, potentia illa
deſiit, atque in actum tranſmutata eſt. Vel
igitur alia in eadem materia relicta eſt po
tentia, atque ſic dum eſt, denuò poteſt gene
rari, quod eſſe non poteſt: quod enim gene
ratur, in eadem materia non eſt, vel in alia
materia, aut materiæ parte potentia illa reli
cta eſt. Itaque tunc generetur: quod cùm iam
ſit, erunt iam duo illa vnum ex ſuppoſito, po
teritque vnum tamen corrumpi, & alterum
manere, atque ita eſſe, & non eſſe, corrumpi,
& non corrumpi, vnúmque corpus in duobus
locis, atque alia innumera perabſurda. Abſur
dum eſt & illud, ſi iam corrupta potentia
poſtquam genitum eſt, in eadem redeat, poſt
corruptum ſit: erit enim potentia potentiæ:
nec niſi in eadem materia illud generari po
terit, quod eſt abſurdiſſimum, cùm ad minimas
partes diſpergatur, & vt continua nunquam
in idem redeat: neque enim ſi talis eſſet, vbi
diſſolui poſſet. Itaque quod ſemel generatur,
vt ampliùs redeat, eſt impoſſibile. Sed non vt
ſimile. Horum igitur, quæ generantur, alia
ſerò, & parùm multiplicantur, vt animalia,
& plantæ: alia celerrimè, non tamen plurima
producunt, vt ignis: ſtatim enim ignis ignem
generat, atque ille alium: eóque modo ſi ma
teria non deſit, in immenſum creſcit. Corpo
ra igitur in infinitum propagantur, quia lo
cus in orbe finitus eſt. Sed ſimplia celerius,
& inter compoſita quæcunque ſunt imperfe
ctiora, vt muſcæ ac vermes: & inter ea, quæ
ſunt parentibus genita viliſſima quæque, vt
mures, & cuniculi: vnumquódque enim vt
perfectius eſt, eò minùs multiplicatur atque
ſeriùs: quod verò perfectum eſt, nequaquam.
Lux verò corpus non eſt, è corpore tamen
prodit, quare ſibi ſimile generat, non autem
ſpecie idem, nec quod producitur alia gene
rare poteſt. Sed infinita eſt illius propagatio,
quoniam quod generatur, ſubſtantia non eſt.
Cùm enim Sol exurgit, illius infinitæ ſunt
ſpecies: dico autem lucis, non Solis. Quicquid
autem ſic generatur, protinus etiam per ſe
corrumpitur. Intellectus autem cum ſubſtan
tia quædam ſit, ſed abſque corpore, ſubitò
multiplicatur in infinitum: audientes enim
omnes intelligunt: & ſi hi proferrent, qui
audiunt, intelligerent & alij non minùs. Igi
tur intellectus infinities propagatur, ſi ab
abſque impedimento ſit. Eadem ratio eſt
omnium, quæ intelligunt ſubſtantiarum, ſed
non eodem modo. Nam (vt dictum eſt) noſter
intellectus eſt vmbratilis. Neque tamen in
tellectus tempori ſubiacent, ſed ſpatium, quo
permanent, imaginantur, æuumque id ap
pellant. Eſt autem vt in circulo centrum: vni
cuique enim parti circuli correſpondet: & ſi
circulus moueatur, immobile manet centrum,
vt in tempore æuum, atque in tempore ſem
piterno. Æuum igitur nec extenditur, nec
fluit, ſed ſempiternum manet. Viſum eſt au
tem quibuſdam, ob id tempus circulo finiri:
at de hoc libris de Arcanis æternitatis ſatis
dictum eſt. Seu igitur tempori æuum confe
ratur, ſeu non, diuiſionis eſt expers, Scio La
tinos hoc nomine aliud intelligere: ſed nos
quid velimus expoſuimus: nam res, non no
mina, hîc tractantur. Hoc verò æuum, in quo
intellectus manent, neceſſariò aut factum,
aut æternum eſt: quia in æternis, quod eſt.
eſſe neceſſe eſt: quod non eſt, eſſe non poteſt.
Nam mortalis natura, non magis immorta
litatis eſt capax, quàm immortalis mortali
tatis. Deus autem omnibus aliquid melius,
neque in æuo, neque in tempore. Quod igi
tur ſtabile per ſe, eſt æternitas: quod profluit,
& manet, eſt ęuum: quod non manet, & fluit,
tempus. Mundus igitur, quoniam manere vi
detur, in æuo eſt, & in mundo tempus. Mun
di optimam partem vocant paradiſum, id eſt,
hortum conſitum, ſeu locum amœniſſimum,
& voluptatum. Duplex hic, cœleſtis beato
rum, & terreſtris. Omiſſo eo, Zeilam inſula
non procul è Chalecuto paradiſus eſſe vide
tur: eſt enim orbis locus amœniſſimus, ſalu
britate aëris, vitæ longitudine (nam homines
ibi ad 150. annos perueniunt) fontibus, ſyl
uis, pratis, frugibus, fructibus, feris, elephan
tis, piſcibus, aromatibus, margaritis, gem
mis, auro atque argento. Hæc igitur orbis
pars præſtantiſſima, ſed non vniuerſi. Opti
mum enim in his inferioribus, peſſimum eo
rum, quæ ſuperiùs continentur. Medij autem
ſunt motus quidam, quos actiones vocamus.
Tria autem ſunt actionum genera. Primum
quòd fit à corpore in corpus, vocatúrque
mutatio. Secundum influxus: hic in corpus,
ſed non à corpore, verùm occulta quadam
mum aër: omniáque frigida. Sed aër, quod
rarus ſit, minùs frigidus eſſe videtur? iuxta
cœlum autem ob perpetuum motum rareſcit
mirum in modum, atque is æther vocatur,
adeò ob raritatem parùm frigidus, vt tempe
ramento proximus ſit. Cœlum verò cùm ſit
æthere longè tenuius, temperatiſſimum eſt
aut ſimpliciter, aut inter omnia corpora. Si
quidem ſimpliciter, æternum erit, vt Ariſto
teles ſentit: ſi inter reliqua corpora ſolùm,
aliquando & ipſum finem habebit, vt legi
noſtræ placet, & nos de his in libris de Arca
nis æternitatis diximus. Sed & lucem, & lu
men calida eſſe, ſuperiùs docuimus. Subſtan
tia igitur cœli tenuiſſima eſt: non autem tota
ſimiliter, ſed vt lux luce clarior, ita etiam
ſubſtantia tenuior. Propagantur autem quæ
cunque non per ſe æterna ſunt, alia quidem
vt ſubſtantię, alia vt accidentia. Et rurſus, alia
verè ſimile ſibi generando atque idem, vt
equus equum: alia ſimile, ſed non idem, vt
lux lumen. Miſerta enim natura, quòd in ſin
gulari perpetuum ſeruare nequit, generatio
ne reparat. Sed poſtquam ſemel natum fue
rit, ampliùs redire non poteſt: æternum enim
eſſet. Pars enim æternitatis, quæ rationem
habet, infinitum tempus continet: velut ſi in
centum annis ephemeris idem ſemper redi
ret, par eſſet immortalibus. Sed tamen im
mortalis non eſſet: æternitas enim quodlibet
tempus infinitum continet. Et quicquid infi
nito multiplicatur, eſt infinitum. Sed & aliud
maius in his periculum, quoniam quod ge
neratur, neceſſariò poteſt ex aliqua materia
generari: nam ſi non poteſt ex vlla materia ge
nerari, aut generabitur, quod generari non
poteſt ( repugnantiam autem hoc continet)
aut abſque materia generabitur: non erit igi
tur compoſitum. Materia igitur aliqua eſt, ex
qua generabitur, quod generari debet. Dum
igitur genitum eſt ac manet, potentia illa
deſiit, atque in actum tranſmutata eſt. Vel
igitur alia in eadem materia relicta eſt po
tentia, atque ſic dum eſt, denuò poteſt gene
rari, quod eſſe non poteſt: quod enim gene
ratur, in eadem materia non eſt, vel in alia
materia, aut materiæ parte potentia illa reli
cta eſt. Itaque tunc generetur: quod cùm iam
ſit, erunt iam duo illa vnum ex ſuppoſito, po
teritque vnum tamen corrumpi, & alterum
manere, atque ita eſſe, & non eſſe, corrumpi,
& non corrumpi, vnúmque corpus in duobus
locis, atque alia innumera perabſurda. Abſur
dum eſt & illud, ſi iam corrupta potentia
poſtquam genitum eſt, in eadem redeat, poſt
corruptum ſit: erit enim potentia potentiæ:
nec niſi in eadem materia illud generari po
terit, quod eſt abſurdiſſimum, cùm ad minimas
partes diſpergatur, & vt continua nunquam
in idem redeat: neque enim ſi talis eſſet, vbi
diſſolui poſſet. Itaque quod ſemel generatur,
vt ampliùs redeat, eſt impoſſibile. Sed non vt
ſimile. Horum igitur, quæ generantur, alia
ſerò, & parùm multiplicantur, vt animalia,
& plantæ: alia celerrimè, non tamen plurima
producunt, vt ignis: ſtatim enim ignis ignem
generat, atque ille alium: eóque modo ſi ma
teria non deſit, in immenſum creſcit. Corpo
ra igitur in infinitum propagantur, quia lo
cus in orbe finitus eſt. Sed ſimplia celerius,
& inter compoſita quæcunque ſunt imperfe
ctiora, vt muſcæ ac vermes: & inter ea, quæ
ſunt parentibus genita viliſſima quæque, vt
mures, & cuniculi: vnumquódque enim vt
perfectius eſt, eò minùs multiplicatur atque
ſeriùs: quod verò perfectum eſt, nequaquam.
Lux verò corpus non eſt, è corpore tamen
prodit, quare ſibi ſimile generat, non autem
ſpecie idem, nec quod producitur alia gene
rare poteſt. Sed infinita eſt illius propagatio,
quoniam quod generatur, ſubſtantia non eſt.
Cùm enim Sol exurgit, illius infinitæ ſunt
ſpecies: dico autem lucis, non Solis. Quicquid
autem ſic generatur, protinus etiam per ſe
corrumpitur. Intellectus autem cum ſubſtan
tia quædam ſit, ſed abſque corpore, ſubitò
multiplicatur in infinitum: audientes enim
omnes intelligunt: & ſi hi proferrent, qui
audiunt, intelligerent & alij non minùs. Igi
tur intellectus infinities propagatur, ſi ab
abſque impedimento ſit. Eadem ratio eſt
omnium, quæ intelligunt ſubſtantiarum, ſed
non eodem modo. Nam (vt dictum eſt) noſter
intellectus eſt vmbratilis. Neque tamen in
tellectus tempori ſubiacent, ſed ſpatium, quo
permanent, imaginantur, æuumque id ap
pellant. Eſt autem vt in circulo centrum: vni
cuique enim parti circuli correſpondet: & ſi
circulus moueatur, immobile manet centrum,
vt in tempore æuum, atque in tempore ſem
piterno. Æuum igitur nec extenditur, nec
fluit, ſed ſempiternum manet. Viſum eſt au
tem quibuſdam, ob id tempus circulo finiri:
at de hoc libris de Arcanis æternitatis ſatis
dictum eſt. Seu igitur tempori æuum confe
ratur, ſeu non, diuiſionis eſt expers, Scio La
tinos hoc nomine aliud intelligere: ſed nos
quid velimus expoſuimus: nam res, non no
mina, hîc tractantur. Hoc verò æuum, in quo
intellectus manent, neceſſariò aut factum,
aut æternum eſt: quia in æternis, quod eſt.
eſſe neceſſe eſt: quod non eſt, eſſe non poteſt.
Nam mortalis natura, non magis immorta
litatis eſt capax, quàm immortalis mortali
tatis. Deus autem omnibus aliquid melius,
neque in æuo, neque in tempore. Quod igi
tur ſtabile per ſe, eſt æternitas: quod profluit,
& manet, eſt ęuum: quod non manet, & fluit,
tempus. Mundus igitur, quoniam manere vi
detur, in æuo eſt, & in mundo tempus. Mun
di optimam partem vocant paradiſum, id eſt,
hortum conſitum, ſeu locum amœniſſimum,
& voluptatum. Duplex hic, cœleſtis beato
rum, & terreſtris. Omiſſo eo, Zeilam inſula
non procul è Chalecuto paradiſus eſſe vide
tur: eſt enim orbis locus amœniſſimus, ſalu
britate aëris, vitæ longitudine (nam homines
ibi ad 150. annos perueniunt) fontibus, ſyl
uis, pratis, frugibus, fructibus, feris, elephan
tis, piſcibus, aromatibus, margaritis, gem
mis, auro atque argento. Hæc igitur orbis
pars præſtantiſſima, ſed non vniuerſi. Opti
mum enim in his inferioribus, peſſimum eo
rum, quæ ſuperiùs continentur. Medij autem
ſunt motus quidam, quos actiones vocamus.
Tria autem ſunt actionum genera. Primum
quòd fit à corpore in corpus, vocatúrque
mutatio. Secundum influxus: hic in corpus,
ſed non à corpore, verùm occulta quadam