350. Non ita, ſed per calumniam, & inſa
niam iurare debuerat. Vide quàm bene cohæ
reant verba illa ſomnio meo, & his quæ ſu
periùs dixerat? tantum abeſt, vt antea ſua
obrutum iri ſperem, ni forſan per obruere il
luſtrare intelligat? quod genus expoſitionis
apud ipſum exemplo frequenti non caret.
niam iurare debuerat. Vide quàm bene cohæ
reant verba illa ſomnio meo, & his quæ ſu
periùs dixerat? tantum abeſt, vt antea ſua
obrutum iri ſperem, ni forſan per obruere il
luſtrare intelligat? quod genus expoſitionis
apud ipſum exemplo frequenti non caret.
355. Natat in ſua peripaterica Theologia
dicens, ſi intelligens, & quod intelligitur eſ
ſet vnum, primæ mentes quantitatem cœlum
intelligendo adipiſcerentur? Reſpondeo ha
bere quantitatem illam intellectum: nam non
aliter intelligendo mouerent, niſi quod &
& quo, & per quid mouerent intelligerent.
At ibi nulla eſt compoſitio, neque diuerſitas:
eſt igitur intelligentia rei, & quod intelli
gitur, & quod intelligit idem. Ideò intelli
gentiæ meritò appellari poſſent, ſi Romani
ſub hoc ſignificato recepiſſent. At non erat
illis cognitum, quædam eſſe quæ cum ſua
operatione, & obiecto eandem eſſe poſſent.
Inde homo cattus irridet noſtram Dialecti
cam, non abſimilis puero octo annorum cu
iuſdam affinis mei, qui patrem ſuum ad diſ
putationem de ſuis quiſquiliis tum fratrem
natu maiorem valde eruditum inuitabat, eos
neſcire quæ non profiterentur exiſtimans.
Deinde victus dicebat, non putabam vos ſci
re tantum de conſtructione, & ratione ſer
monis Latini. Ita hic vir quòd non profitea
mur Dialecticam, putat nos neſcire. Vtinam
velit adeò inſanire, vt aliquod magnum pi
gnus deponat in ea arte, dico etiam in ſophiſ
matibus, videbit an longè peritiores ſimus
in eo genere, quàm in Mathematicis? vix que
ipſi ceſſuros Chryſippo, ſi reuiuiſcat. Verùm
quod ille magnifacit ob inopiam bonorum
ſtudiorum, nos ob eorundem copiam, & no
bilitatem negligimus.
dicens, ſi intelligens, & quod intelligitur eſ
ſet vnum, primæ mentes quantitatem cœlum
intelligendo adipiſcerentur? Reſpondeo ha
bere quantitatem illam intellectum: nam non
aliter intelligendo mouerent, niſi quod &
& quo, & per quid mouerent intelligerent.
At ibi nulla eſt compoſitio, neque diuerſitas:
eſt igitur intelligentia rei, & quod intelli
gitur, & quod intelligit idem. Ideò intelli
gentiæ meritò appellari poſſent, ſi Romani
ſub hoc ſignificato recepiſſent. At non erat
illis cognitum, quædam eſſe quæ cum ſua
operatione, & obiecto eandem eſſe poſſent.
Inde homo cattus irridet noſtram Dialecti
cam, non abſimilis puero octo annorum cu
iuſdam affinis mei, qui patrem ſuum ad diſ
putationem de ſuis quiſquiliis tum fratrem
natu maiorem valde eruditum inuitabat, eos
neſcire quæ non profiterentur exiſtimans.
Deinde victus dicebat, non putabam vos ſci
re tantum de conſtructione, & ratione ſer
monis Latini. Ita hic vir quòd non profitea
mur Dialecticam, putat nos neſcire. Vtinam
velit adeò inſanire, vt aliquod magnum pi
gnus deponat in ea arte, dico etiam in ſophiſ
matibus, videbit an longè peritiores ſimus
in eo genere, quàm in Mathematicis? vix que
ipſi ceſſuros Chryſippo, ſi reuiuiſcat. Verùm
quod ille magnifacit ob inopiam bonorum
ſtudiorum, nos ob eorundem copiam, & no
bilitatem negligimus.
357. Admiratur verba illa: Intellectus quo
tenuior, eò diuturnior, primùm tenue &
craſſum ad corpora, non ad mentes pertinent
deinde æterna incrementi vitæ erunt capa
cia, aliquid æterno maius erit: aliquid etiam
æterno breuioris vitæ æternum? Si in talibus
dubitaſſet, excuſatione dignus erat. Itaque
ſubtilitatem illam puritatem eſſe intelligat, &
ſimplicitati propinquitatem quàm maiorem,
& minorem eſſe ſi negat? negat & illarum or
dinem ad Dei comparationem. Ego certè ge
nus illud ſimplicitatis, puritatis, & ſubtilitatis
homini cognitum eſſe nego, quadam tamen
ſimilitudine declaraui. Eſſe tamen conſtat
& declarari poteſt: quòd omnia quanto per
fectiora, tanto magis à corporea natura, à
compoſitione, à materia, & craſſitie quadam,
quæ ſecundum paronymiam dicitur, non ho
monymiam recedunt. Ea ſynceritas propin
quitas primo enti diuturnitatem malorem, id
eſt, in æternitate conſiſtentiam firmiorem
generat: velut ſi pes in arena veſtigium æter
num imprimeret, manifeſtum eſt etiam veſti
gij ſuperficiem adeſſe, eſſet tamen pes veſti
gio æternitatis magis particeps, & veſtigium
ſuperficie, quod vnum ex alio penderet. Ita
que & æterna varietatem in infinitate ſuſci
piunt, velut & mortalia in tempore.
tenuior, eò diuturnior, primùm tenue &
craſſum ad corpora, non ad mentes pertinent
deinde æterna incrementi vitæ erunt capa
cia, aliquid æterno maius erit: aliquid etiam
æterno breuioris vitæ æternum? Si in talibus
dubitaſſet, excuſatione dignus erat. Itaque
ſubtilitatem illam puritatem eſſe intelligat, &
ſimplicitati propinquitatem quàm maiorem,
& minorem eſſe ſi negat? negat & illarum or
dinem ad Dei comparationem. Ego certè ge
nus illud ſimplicitatis, puritatis, & ſubtilitatis
homini cognitum eſſe nego, quadam tamen
ſimilitudine declaraui. Eſſe tamen conſtat
& declarari poteſt: quòd omnia quanto per
fectiora, tanto magis à corporea natura, à
compoſitione, à materia, & craſſitie quadam,
quæ ſecundum paronymiam dicitur, non ho
monymiam recedunt. Ea ſynceritas propin
quitas primo enti diuturnitatem malorem, id
eſt, in æternitate conſiſtentiam firmiorem
generat: velut ſi pes in arena veſtigium æter
num imprimeret, manifeſtum eſt etiam veſti
gij ſuperficiem adeſſe, eſſet tamen pes veſti
gio æternitatis magis particeps, & veſtigium
ſuperficie, quod vnum ex alio penderet. Ita
que & æterna varietatem in infinitate ſuſci
piunt, velut & mortalia in tempore.
358. Simili ſtupore admiratur verba illa in
telligens, quia ſubſtantia eſt, ideò quieſcit: di
cit, cœlum nonne eſt ſubſtantia? pulchre cœ
lum non verè ſubſtantia eſt, quia ſi ab intel
lectu ſeparatur, non eſt: ſi cum illo eatenus
eſt, quatenus illi coniunctum eſt, atque ideò
potentia quaſi eſt, & ob id in continuo motu
æternitatem. Subſtantia ergo iuxta parony
miam dicetur de intellectu principali, & cœlo
& de cœlo, & de iſtis inferioribus adhuc ma
gis. Sed de primo principio, & mentibus di
uinis pluſquàm ſecundum paronymiam, imò
nullo horum modorum.
telligens, quia ſubſtantia eſt, ideò quieſcit: di
cit, cœlum nonne eſt ſubſtantia? pulchre cœ
lum non verè ſubſtantia eſt, quia ſi ab intel
lectu ſeparatur, non eſt: ſi cum illo eatenus
eſt, quatenus illi coniunctum eſt, atque ideò
potentia quaſi eſt, & ob id in continuo motu
æternitatem. Subſtantia ergo iuxta parony
miam dicetur de intellectu principali, & cœlo
& de cœlo, & de iſtis inferioribus adhuc ma
gis. Sed de primo principio, & mentibus di
uinis pluſquàm ſecundum paronymiam, imò
nullo horum modorum.
359. Sectione 14. ſimili afficitur errore,
quanquam ibi indignus venia: nam admoni
tus, volens tamen peccat. Primùm non ſe
quitur, hæc ſunt eiuſdem generis, ergo minùs
perfectione differunt, quàm quæ genere dif
ferunt. Plus enim differt homo à brucho,
quàm bruchus ab albedine perfectione, ſicut
linea magna plus longitudine à parua differt,
quam parua à puncto. Deinde ſi animus noſter,
& ipſe intellectus rerum, non magis ſequitur
ipſum eſſe accidens, quòd ſit rerum intelle
ctus, quàm rerum intellectum eſſe ſubſtan
tiam, quòd ſit idem quod animus.
quanquam ibi indignus venia: nam admoni
tus, volens tamen peccat. Primùm non ſe
quitur, hæc ſunt eiuſdem generis, ergo minùs
perfectione differunt, quàm quæ genere dif
ferunt. Plus enim differt homo à brucho,
quàm bruchus ab albedine perfectione, ſicut
linea magna plus longitudine à parua differt,
quam parua à puncto. Deinde ſi animus noſter,
& ipſe intellectus rerum, non magis ſequitur
ipſum eſſe accidens, quòd ſit rerum intelle
ctus, quàm rerum intellectum eſſe ſubſtan
tiam, quòd ſit idem quod animus.
362. Hic eſt error communis multis, qui
Archimedis inuenta non viderint: putat enim
maximas res vno argumento poſſe declarari:
at non ita eſt, ſed ſerie tota vnius maximi li
bri quandoque indigemus. Plures ſunt men
tes non vna tantùm, vt quidem magis, quam
Epicurus athei: non tamen poteſt oſtendi
vno, nec quatuor argumentis, ſed conſtruere
oportet integram declarationem ex multis
vniuerſi ordinem oſtendendo, velut Archime
des ex conorum multiplici ratione, & com
poſitione ſphæræ ex infinitis conis, propor
tionem ſphæræ ad maximum conum, inde to
tius extimæ ſuperficiei ad maximum circu
lum. Hæc verò potiſſima cauſa eſt ignoran
tiæ rerum, & fruſtratorum ſtudiorum, adeò
vt maxima pars hominum, quæ metam ſe
ſuperaſſe putat, vt noſtra ſæpia in dialecti
ca ne prima quidem rudimenta attigiſſe vi
detur.
Archimedis inuenta non viderint: putat enim
maximas res vno argumento poſſe declarari:
at non ita eſt, ſed ſerie tota vnius maximi li
bri quandoque indigemus. Plures ſunt men
tes non vna tantùm, vt quidem magis, quam
Epicurus athei: non tamen poteſt oſtendi
vno, nec quatuor argumentis, ſed conſtruere
oportet integram declarationem ex multis
vniuerſi ordinem oſtendendo, velut Archime
des ex conorum multiplici ratione, & com
poſitione ſphæræ ex infinitis conis, propor
tionem ſphæræ ad maximum conum, inde to
tius extimæ ſuperficiei ad maximum circu
lum. Hæc verò potiſſima cauſa eſt ignoran
tiæ rerum, & fruſtratorum ſtudiorum, adeò
vt maxima pars hominum, quæ metam ſe
ſuperaſſe putat, vt noſtra ſæpia in dialecti
ca ne prima quidem rudimenta attigiſſe vi
detur.
364. Scimus ſcabiem non eſſe titillatio
nem, nec multò minùs eſt dolor, vt ipſe ait: vn
de patet non breuitatis cauſa figura vti vt
nos, ſed errare: dolor enim in ſcabie eſt ſym
ptoma: ſed titillatio venerea eſt, qualis pru
ritus, qui eſt in ſcabie: atque vtrobique quæ
ritur expulſio infeſti humoris abſque dolore.
quod in ſcabie non ſit dolor, vt plurimùm,
etiamſi ſuperfluum illud retineatur: at in fe
cibus, & vrina, cum violenter retinentur, do
lor accidit: tripliciter igitur in tam paucis
verbis peccat, dum alios perperàm repre
hendit.
nem, nec multò minùs eſt dolor, vt ipſe ait: vn
de patet non breuitatis cauſa figura vti vt
nos, ſed errare: dolor enim in ſcabie eſt ſym
ptoma: ſed titillatio venerea eſt, qualis pru
ritus, qui eſt in ſcabie: atque vtrobique quæ
ritur expulſio infeſti humoris abſque dolore.
quod in ſcabie non ſit dolor, vt plurimùm,
etiamſi ſuperfluum illud retineatur: at in fe
cibus, & vrina, cum violenter retinentur, do
lor accidit: tripliciter igitur in tam paucis
verbis peccat, dum alios perperàm repre
hendit.
PERORATIO.
Hauſimus tandem hunc inſuauem labo
rem, vt pleraque alia difficilia, publicæ
vtilitatis cauſa, poſtquam res ipſa exemplo
non caruit, nec ſolùm hominum, ſed etiam
naturæ. Quicquid enim inſigne tulit, ac pla
nè admirabile, tanquam ſuummet opus irri
deret, peſte aliqua fœdauit. Elephantem cra
brones, delphinem aſili vexant. Non defuit
Homero Sagaris, Heſiodo Cercopes, Socrati
Antiochus Lemnius maſtiges: quamuis hi
diuini propè viri eſſent. At noſter hic calum-
rem, vt pleraque alia difficilia, publicæ
vtilitatis cauſa, poſtquam res ipſa exemplo
non caruit, nec ſolùm hominum, ſed etiam
naturæ. Quicquid enim inſigne tulit, ac pla
nè admirabile, tanquam ſuummet opus irri
deret, peſte aliqua fœdauit. Elephantem cra
brones, delphinem aſili vexant. Non defuit
Homero Sagaris, Heſiodo Cercopes, Socrati
Antiochus Lemnius maſtiges: quamuis hi
diuini propè viri eſſent. At noſter hic calum-