1naturalis generatio promptior eſt.
Accedit
quòd montium vires non exhauriuntur li
gonibus, raſtris, aratro: nec vllo modo ho
minum induſtria perſpirate coguntur. Eſt
etiam montium ſolidior ſubſtantia, vnde ca
lor ille melius continetur, qui in agris ob
terræ mollitiem difflatur. Eſſe autem calo
rem illum cœleſtem, iam docuimus, tum
quia igneus, ac putridus parum alter, reli
quus nulla ex parte generationi vtilis eſt,
tum etiam, quod videmus, in Oriente, & Me
ridie gemmas nobiliores & aurum perfectiſ
ſimum magis generari. Quinetiam ſi quis
eiuſdem generis gemmas conferat in Orien
te, ac Meridie genitas, vt carbunculos &
amethyſtos, cum his quos Germania mittit,
mirum in modum differre, & duritie, &
ſplendore animaduertet, atque adeò vehe
menter, vt non eiuſdem generis eſſe putet.
Cauſa eſt, quòd Oriens calidior ſit, & humi
dior, pinguiórque. Ergo ſi ſeminibus hæc
generarentur, aut igneus ille calor eſſet, aut
putridus, quandoquidem & in Iſlandia inſu
la ſub Septentrione ardeant montes, quòd
prohiberet perfectiſſimas gemmas generari,
tum etiam auro abundare?
quòd montium vires non exhauriuntur li
gonibus, raſtris, aratro: nec vllo modo ho
minum induſtria perſpirate coguntur. Eſt
etiam montium ſolidior ſubſtantia, vnde ca
lor ille melius continetur, qui in agris ob
terræ mollitiem difflatur. Eſſe autem calo
rem illum cœleſtem, iam docuimus, tum
quia igneus, ac putridus parum alter, reli
quus nulla ex parte generationi vtilis eſt,
tum etiam, quod videmus, in Oriente, & Me
ridie gemmas nobiliores & aurum perfectiſ
ſimum magis generari. Quinetiam ſi quis
eiuſdem generis gemmas conferat in Orien
te, ac Meridie genitas, vt carbunculos &
amethyſtos, cum his quos Germania mittit,
mirum in modum differre, & duritie, &
ſplendore animaduertet, atque adeò vehe
menter, vt non eiuſdem generis eſſe putet.
Cauſa eſt, quòd Oriens calidior ſit, & humi
dior, pinguiórque. Ergo ſi ſeminibus hæc
generarentur, aut igneus ille calor eſſet, aut
putridus, quandoquidem & in Iſlandia inſu
la ſub Septentrione ardeant montes, quòd
prohiberet perfectiſſimas gemmas generari,
tum etiam auro abundare?
Cur in mon
tibus metal
lica generen
tur.
tibus metal
lica generen
tur.
Cauſa cur
aurum &
gemmæ in
oriente, &
meridie ma
gis generen
tur.
aurum &
gemmæ in
oriente, &
meridie ma
gis generen
tur.
Sunt etiam in montibus niues, & diutur
na glacies, quæ calorem in imo recundunt,
& læta omnia ob id faciunt, cùm in campis
calor diſſoluatur ab aëris externo calore:
quò fit vt ad montes redeam, vt hi metalli
corum generationi ſint magis parati, Nec
etiam illorum vis arboribus, herbiſve exina
nitur: ſteriles enim magis ſunt, montes cam
pis, etiamſi ſint fertiliſſimi. Aqua etiam &
humidum ob accliuem ſitum magis defluunt
ex montibus, quorum copia in ſuperficie
agrorum, generatio metallorum impe
ditur.
na glacies, quæ calorem in imo recundunt,
& læta omnia ob id faciunt, cùm in campis
calor diſſoluatur ab aëris externo calore:
quò fit vt ad montes redeam, vt hi metalli
corum generationi ſint magis parati, Nec
etiam illorum vis arboribus, herbiſve exina
nitur: ſteriles enim magis ſunt, montes cam
pis, etiamſi ſint fertiliſſimi. Aqua etiam &
humidum ob accliuem ſitum magis defluunt
ex montibus, quorum copia in ſuperficie
agrorum, generatio metallorum impe
ditur.
At dices: modò inter cauſas cur campi
metallica non gignant, enumeraſti, quòd
humidum abſumitur, modò humidi copiam
in eis rurſus metallicorum generationi ob
ſtare cenſes. Et hercle vtrunque verum eſt:
nam humidum pingue, quò magis abun
dat, eò fertilius redditur ſolum, non ſo
lùm metallorum, ſed & plantarum: aqueum
autem impedit. Cauſa huius eſt, quòd
humidum generationi aptum, calidum
etiam eſſe oportet. Aqueum autem humi
dum, frigidum eſt, & concoctioni con
tumax. Ideò calidæ regiones, vbi abunda
uerint aquis, omnes fertiliſſimæ: quoniam
aqueum humidum calore Solis celeriter in
pingue tranſint: in frigidis verò locis
aqua multa ſterilitatem parit, & agros re
frigerat.
metallica non gignant, enumeraſti, quòd
humidum abſumitur, modò humidi copiam
in eis rurſus metallicorum generationi ob
ſtare cenſes. Et hercle vtrunque verum eſt:
nam humidum pingue, quò magis abun
dat, eò fertilius redditur ſolum, non ſo
lùm metallorum, ſed & plantarum: aqueum
autem impedit. Cauſa huius eſt, quòd
humidum generationi aptum, calidum
etiam eſſe oportet. Aqueum autem humi
dum, frigidum eſt, & concoctioni con
tumax. Ideò calidæ regiones, vbi abunda
uerint aquis, omnes fertiliſſimæ: quoniam
aqueum humidum calore Solis celeriter in
pingue tranſint: in frigidis verò locis
aqua multa ſterilitatem parit, & agros re
frigerat.
Humidum
pingue gene
rationi ido
neum, a
queum in
utile.
pingue gene
rationi ido
neum, a
queum in
utile.
Eadémque ratio fermè eſt in temporibus,
Nam Prata æſtate gaudent aquis: hyeme
autem tardiùs pullulare herbas, facit irri
gatio aſſidua: itaque conſtat campos, ſi ad
montes comparentur, aquei humidi plus ha
bere, & minùs pinguis. Itaque & montes
arborum, & vitium feraces, vix metallicis
abundare videbis, niſi in profundo, quòd
pingue humidum à plantis abſumatur: vbi
verò lapides maximi & ſolidi, humidum diu
ſaxis contentum, ac tenuiſſimum diſtillans,
concreſcit in nobiles gemmas. Et ob id
ſplendidiores gemmæ plerunque inter duriſſi
ma, & maxima ſaxa inueniuntur. Illud etiam
tot montium commodis ad metallicorum ge
nerationem adiicitur, quòd montes vbi du
centis, aut trecentis paſſibus effoderis, ad
huc ſuper terra eſſe dicere te poſſis: atque
inde aquas à latere, & terram iam effoſſam
faciliùs deriuare ac transferre, In plano
rurſus hic labor duplicatus eſt: nec vt in
montibus ruinis locum licet patefacere, nec
facilè diuinare potes vbi metallica ia
ceant, nec inuenta perſequi, vt in edito lo
co, quoniam nullis ſignis à lateribus iuuari
potes.
Nam Prata æſtate gaudent aquis: hyeme
autem tardiùs pullulare herbas, facit irri
gatio aſſidua: itaque conſtat campos, ſi ad
montes comparentur, aquei humidi plus ha
bere, & minùs pinguis. Itaque & montes
arborum, & vitium feraces, vix metallicis
abundare videbis, niſi in profundo, quòd
pingue humidum à plantis abſumatur: vbi
verò lapides maximi & ſolidi, humidum diu
ſaxis contentum, ac tenuiſſimum diſtillans,
concreſcit in nobiles gemmas. Et ob id
ſplendidiores gemmæ plerunque inter duriſſi
ma, & maxima ſaxa inueniuntur. Illud etiam
tot montium commodis ad metallicorum ge
nerationem adiicitur, quòd montes vbi du
centis, aut trecentis paſſibus effoderis, ad
huc ſuper terra eſſe dicere te poſſis: atque
inde aquas à latere, & terram iam effoſſam
faciliùs deriuare ac transferre, In plano
rurſus hic labor duplicatus eſt: nec vt in
montibus ruinis locum licet patefacere, nec
facilè diuinare potes vbi metallica ia
ceant, nec inuenta perſequi, vt in edito lo
co, quoniam nullis ſignis à lateribus iuuari
potes.
His tot tantiſque cauſis planis pauci ope
ram dant, etſi vbique ſint metallica: mon
tibus plurimi excauandis incumbunt. Nam
labor vnus eſt, inueniſſe locum & genus me
talli: alter longè maior, truncum fodinæ
ſcire. Hoc autem ex editiore loco cognouiſ
ſe ſolùm, laborioſiſſimum eſt. Etenim vt al
tius rem ipſam repetam, quum ſub terra (vt
dixi ) paſſim aquæ riuuli fluant, ac rurſus
ſub aqua terra, in qua plerunque metallica
in planis iacent, rurſus etiam ſub terra il
la aquam plerique eſſe exiſtimant, vt etiam
ſub imo maris aquas dulces aliqui eſſe
crediderint, quamvis difficili experimen
to: aliáſque vt audio fruſtra tentatum Ve
netiis, nondum conſtante quæſito, an ſub
priore aqua alia ſit. Cuius rei argumentum
mihi eſſe videtur, quòd homini etiam in
imo corporis venæ ſint. Et Arethuſam flu
uium referunt ab Elide ſub Alphei nomine
venientem emergere in Sicilia iuxta Syracu
ſas mari præteruectum. Sunt qui fontem A
rethuſam vocent potius quam fluuium. Aquę
etiam inſulis dulces id perſuadere poſſunt.
Denique cùm in montium iugis aquam,
tum in imo etiam emergere videamus, quid
aliud de terra poſſumus coniectari? cùm
mons, ſeu terrâ ſit ſepultus, ſeu emineat,
eandem habeat rationem, in eóque indicio
hoc argumentum demonſtrat. Quid autem
prohibuerit, ne Venetiis aquam inuenerint
dulcem, non ſat ſcio.
ram dant, etſi vbique ſint metallica: mon
tibus plurimi excauandis incumbunt. Nam
labor vnus eſt, inueniſſe locum & genus me
talli: alter longè maior, truncum fodinæ
ſcire. Hoc autem ex editiore loco cognouiſ
ſe ſolùm, laborioſiſſimum eſt. Etenim vt al
tius rem ipſam repetam, quum ſub terra (vt
dixi ) paſſim aquæ riuuli fluant, ac rurſus
ſub aqua terra, in qua plerunque metallica
in planis iacent, rurſus etiam ſub terra il
la aquam plerique eſſe exiſtimant, vt etiam
ſub imo maris aquas dulces aliqui eſſe
crediderint, quamvis difficili experimen
to: aliáſque vt audio fruſtra tentatum Ve
netiis, nondum conſtante quæſito, an ſub
priore aqua alia ſit. Cuius rei argumentum
mihi eſſe videtur, quòd homini etiam in
imo corporis venæ ſint. Et Arethuſam flu
uium referunt ab Elide ſub Alphei nomine
venientem emergere in Sicilia iuxta Syracu
ſas mari præteruectum. Sunt qui fontem A
rethuſam vocent potius quam fluuium. Aquę
etiam inſulis dulces id perſuadere poſſunt.
Denique cùm in montium iugis aquam,
tum in imo etiam emergere videamus, quid
aliud de terra poſſumus coniectari? cùm
mons, ſeu terrâ ſit ſepultus, ſeu emineat,
eandem habeat rationem, in eóque indicio
hoc argumentum demonſtrat. Quid autem
prohibuerit, ne Venetiis aquam inuenerint
dulcem, non ſat ſcio.
An ſub aqua
prima quæ
ſub terra eſt,
alia ſit
aqua.
prima quæ
ſub terra eſt,
alia ſit
aqua.
Sed ſunt qui etiam modicum aquæ dulcis
hauriant è mari, auctore Ariſtotele, nec fal
ſo experimento. Demittitur enim vaſculum
cereum ſatis craſſum, & vndique occluſum,
quòd vbi diu in mari manſerit, aquam ad
mittit, ſal non admittit, inde dulcis aqua,
& potui commoda extrahitur: nam aqua
dum tenuis eſt, ingreditur: ſal quòd terre
ſtre ſit, prohibetur à cera. Inuentum refe
runt quod ſalem trahat velut lactis pinguius
à coagulo, magno nauium commodo, ſi ve
rum ſit, cùm ex ſalſa vbique dulcem aquam
efficere liceat. Neque valde mirum, ſalem
trahi ac cogi, cùm attractio in lacte (vt do
cebimus) non proprietate, ſed calore fiat. Dul
cis igitur aqua tot modis ex ſalſa conficitur,
quot modis à ſale aqua purgari poteſt. Poteſt
autem tribus modis: ſi deſcendat, ſi cogatur,
ſi percoletur. Forſan & quartum quendam
modum licebit inuenire, ſcilicet, ſi actis
vis ſalis obtundatur. Sed in pauco forſan
poſſibile eſt, in multo fieri non poteſt. Di
ximus nunc, tum aliàs, quomodo percole
tur: vt verò imum petat, longa quies facit,
ſed antea putreſcit: reliquum eſt igitur, vt
hauriant è mari, auctore Ariſtotele, nec fal
ſo experimento. Demittitur enim vaſculum
cereum ſatis craſſum, & vndique occluſum,
quòd vbi diu in mari manſerit, aquam ad
mittit, ſal non admittit, inde dulcis aqua,
& potui commoda extrahitur: nam aqua
dum tenuis eſt, ingreditur: ſal quòd terre
ſtre ſit, prohibetur à cera. Inuentum refe
runt quod ſalem trahat velut lactis pinguius
à coagulo, magno nauium commodo, ſi ve
rum ſit, cùm ex ſalſa vbique dulcem aquam
efficere liceat. Neque valde mirum, ſalem
trahi ac cogi, cùm attractio in lacte (vt do
cebimus) non proprietate, ſed calore fiat. Dul
cis igitur aqua tot modis ex ſalſa conficitur,
quot modis à ſale aqua purgari poteſt. Poteſt
autem tribus modis: ſi deſcendat, ſi cogatur,
ſi percoletur. Forſan & quartum quendam
modum licebit inuenire, ſcilicet, ſi actis
vis ſalis obtundatur. Sed in pauco forſan
poſſibile eſt, in multo fieri non poteſt. Di
ximus nunc, tum aliàs, quomodo percole
tur: vt verò imum petat, longa quies facit,
ſed antea putreſcit: reliquum eſt igitur, vt