1monium illorum præbent.
Generaliter ta
les ſunt, quæ fructum non edunt, aut
exiguum: iuniperus humilis, hedera, ca
prificus, pinaſter etiam, & aculeatarum
pleræque; Sunt etiam folia arborum, aut
decidua, & trunci exiles, marcentque om
nia. Quid mirum, cùm velut lactanti puero
nutrix prægnans adhibetur, nam metallis &
plantis commune eſt alimentum idem, ideò
vix natura loci ambobus poterit ſatisface
re. Sed metalla ampliùs hauriunt, cùm ar
bores: nam propago metallorum arboribus
longè maior eſt, vt etiam belluæ maris ipſis
animalibus terreſtribus.
les ſunt, quæ fructum non edunt, aut
exiguum: iuniperus humilis, hedera, ca
prificus, pinaſter etiam, & aculeatarum
pleræque; Sunt etiam folia arborum, aut
decidua, & trunci exiles, marcentque om
nia. Quid mirum, cùm velut lactanti puero
nutrix prægnans adhibetur, nam metallis &
plantis commune eſt alimentum idem, ideò
vix natura loci ambobus poterit ſatisface
re. Sed metalla ampliùs hauriunt, cùm ar
bores: nam propago metallorum arboribus
longè maior eſt, vt etiam belluæ maris ipſis
animalibus terreſtribus.
Argenti fodinam, cùm etiam hoc ſit mi
nus fœcundum metallum inuenio apud
Agricolam fuiſſe pedum 30, in longitudi
ne, latitudine autem dodrantis, altitudine
60. Ex quo manifeſtum eſt ſimilem fuiſſe
arbori: nam arboris altitudo maxima, poſt
longitudo, ſeu ramorum diductio, minima
craſſitudo, quæ pro latitudine in fodinis ac
cipitur.
nus fœcundum metallum inuenio apud
Agricolam fuiſſe pedum 30, in longitudi
ne, latitudine autem dodrantis, altitudine
60. Ex quo manifeſtum eſt ſimilem fuiſſe
arbori: nam arboris altitudo maxima, poſt
longitudo, ſeu ramorum diductio, minima
craſſitudo, quæ pro latitudine in fodinis ac
cipitur.
Ergo ſi in argento tanta, quid in ære,
quid in plumbo, & ferro, quid in ſul
phure? demum quanta in ipſis lapidibus?
Non tamen eadem ratione qua marinæ bel
luæ ſolùm præſtant magnitudine terreſtri
bus, copia ſcilicet humoris, ſed quia pon
dus in metallicis, ac lapidibus cùm non
pendeant, periculum nullum affert, in ar
boribus affert. Arbores enim quoniam
pendent, ventis facilè extirpantur, diligen
tiaque illa naturæ fruſtratur.
quid in plumbo, & ferro, quid in ſul
phure? demum quanta in ipſis lapidibus?
Non tamen eadem ratione qua marinæ bel
luæ ſolùm præſtant magnitudine terreſtri
bus, copia ſcilicet humoris, ſed quia pon
dus in metallicis, ac lapidibus cùm non
pendeant, periculum nullum affert, in ar
boribus affert. Arbores enim quoniam
pendent, ventis facilè extirpantur, diligen
tiaque illa naturæ fruſtratur.
Quòd ad ſimilitudinem attinet, vt dixi,
tam arbores, quàm metalla aſpectu boreæ
gaudent: & quatuor habent neceſſarias fer
mè partes, radicem, corticem, ſubſtantiam,
& venas. Radix lapidi lapis alius eſt, aut
terra, vt ſuo loco docebimus: metallo metal
lum, aut metallicum, vel terra. Cortex ve
rò apertè diſſidet à reliqua ſubſtantia, loco
& duritie: venæ intra ſubſtantiam manife
ſtè apparent. Quid igitur aliud eſt fodina
quàm planta, terra & lapidibus obruta?
hæc verò, vt dixi, aut terra metallica de
qua dixi, aut nobilior ſuccus, aut metallum,
aut lapis. Communia ſunt omnibus metal
licis vt durius reddant, ac frigidius. Eretria,
ac metalla, & lapides, & metallicorum plu
rima, frigida ſunt. Quædam tamen etſi
ſicca ſint, molliunt abundante pinguedine,
vt aſphaltum & gagates lapis. Sunt autem
ſicca, quia terrea. Ignis autem ſeu potiùs
calor calefacere poteſt, humectare non
poteſt.
tam arbores, quàm metalla aſpectu boreæ
gaudent: & quatuor habent neceſſarias fer
mè partes, radicem, corticem, ſubſtantiam,
& venas. Radix lapidi lapis alius eſt, aut
terra, vt ſuo loco docebimus: metallo metal
lum, aut metallicum, vel terra. Cortex ve
rò apertè diſſidet à reliqua ſubſtantia, loco
& duritie: venæ intra ſubſtantiam manife
ſtè apparent. Quid igitur aliud eſt fodina
quàm planta, terra & lapidibus obruta?
hæc verò, vt dixi, aut terra metallica de
qua dixi, aut nobilior ſuccus, aut metallum,
aut lapis. Communia ſunt omnibus metal
licis vt durius reddant, ac frigidius. Eretria,
ac metalla, & lapides, & metallicorum plu
rima, frigida ſunt. Quædam tamen etſi
ſicca ſint, molliunt abundante pinguedine,
vt aſphaltum & gagates lapis. Sunt autem
ſicca, quia terrea. Ignis autem ſeu potiùs
calor calefacere poteſt, humectare non
poteſt.
Metallica etiam omnia mali ſaporis fer
mè eſſe neceſſe eſt, aut nullius: nullus, vt
puri lapides, & pura terra, mali reliqua. Cau
ſa eſt, quòd vix ab aduſtione abſoluuntur:
& ſicca ſunt, vt diximus: dulcia autem
humida. Quòd etſi humidum aliquod adſit,
& ſapor gratus cum prauo commiſceatur,
non obruit illum, ſed corrumpitur. Nam
ſi parum gentianæ multo lacti immiſcue
ris, ſaporem ingratum habebis. Non autem
ſic in odoribus: nam vehementior ſolet ob
ſcurare minorem, Aes amarum eſt, ac peſſi
mi ſaporis, ferrum verò ſubamarum, inde
plumbum album, quòd ſtannum vocamus.
Aſtringit cum amaritudine alumen & cal
chantum, ſed magis amarum eſt, tum ve
rò reliqua, vt ſulphur & bitumen Argen
tum tamen iucundum, & ſubdulcem præbet
ſaporem, & longè meliorem habet aurum,
ſed non præſtat. Cognoſcuntur ſapores, ſi
vel vaſis talibus humidum aliquod exci
piatur, ac ſeruetur, vel diluatur pars me
tallici intra vinum, ius aut aquam, diuque
maneat in eis.
mè eſſe neceſſe eſt, aut nullius: nullus, vt
puri lapides, & pura terra, mali reliqua. Cau
ſa eſt, quòd vix ab aduſtione abſoluuntur:
& ſicca ſunt, vt diximus: dulcia autem
humida. Quòd etſi humidum aliquod adſit,
& ſapor gratus cum prauo commiſceatur,
non obruit illum, ſed corrumpitur. Nam
ſi parum gentianæ multo lacti immiſcue
ris, ſaporem ingratum habebis. Non autem
ſic in odoribus: nam vehementior ſolet ob
ſcurare minorem, Aes amarum eſt, ac peſſi
mi ſaporis, ferrum verò ſubamarum, inde
plumbum album, quòd ſtannum vocamus.
Aſtringit cum amaritudine alumen & cal
chantum, ſed magis amarum eſt, tum ve
rò reliqua, vt ſulphur & bitumen Argen
tum tamen iucundum, & ſubdulcem præbet
ſaporem, & longè meliorem habet aurum,
ſed non præſtat. Cognoſcuntur ſapores, ſi
vel vaſis talibus humidum aliquod exci
piatur, ac ſeruetur, vel diluatur pars me
tallici intra vinum, ius aut aquam, diuque
maneat in eis.
Metallica etiam omnia, ſi frigore con
creto humido conſtent, igne ſoluuntur, vt
ſulphur & metalla: quædam cùm calore
congruerint, frigore ſoluuntur & aqua, vt
alumen, ſal, atramentum, nitrum: quædam
ſolùm molliuntur aqua, vt lapides plurimi.
Refert Agricola marmoris partem vidiſſe
mollem factam ab aqua, cùm in ea diu ia
cuiſſet. Hæc terrea eſſe neceſſe eſt, quæ
nunquam perfectè liqueſcunt. Itaque quæ
perfectè liqueſcunt, aquea ſunt, etiam ſi ab
humido, quæ non poſſunt perfectè liqueſ
cere terrea. Succi igitur aquea conſtant ſub
ſtantia, vt alumen, bitumen, ſulphur, ſal,
& nitrum, & calchantum, multaque eiuſ
cemodi. Salem tum terram cum ſucco potius
dixerim: ſed non eſt præſentis inſtituti, ſin
gula tractare, verùm clarioris exempli, &
vtilitatis.
creto humido conſtent, igne ſoluuntur, vt
ſulphur & metalla: quædam cùm calore
congruerint, frigore ſoluuntur & aqua, vt
alumen, ſal, atramentum, nitrum: quædam
ſolùm molliuntur aqua, vt lapides plurimi.
Refert Agricola marmoris partem vidiſſe
mollem factam ab aqua, cùm in ea diu ia
cuiſſet. Hæc terrea eſſe neceſſe eſt, quæ
nunquam perfectè liqueſcunt. Itaque quæ
perfectè liqueſcunt, aquea ſunt, etiam ſi ab
humido, quæ non poſſunt perfectè liqueſ
cere terrea. Succi igitur aquea conſtant ſub
ſtantia, vt alumen, bitumen, ſulphur, ſal,
& nitrum, & calchantum, multaque eiuſ
cemodi. Salem tum terram cum ſucco potius
dixerim: ſed non eſt præſentis inſtituti, ſin
gula tractare, verùm clarioris exempli, &
vtilitatis.
Sunt etenim rariores quidam ſucci, vt
qui Annæbergi inuentus eſt, in cuniculo
fodinæ Othonis Imperatoris durus & can
didus: atque adeò acris, vt erodendo mures
necaret. Sed nunc de notioribus ſermo erit,
inter quos alumen Rochæ, pro antiquo
rum liquidò ſubſtitutum, aſtringentis virtu
tis, adeò vt ſi aquæ incoxeris, vſquequò diſ
ſoluatur, charta noſtra aquæ illi immerſa,
inde ſiccata, atramentum optimè retinet:
nec diffundi, aut ſpargi perperàm patitur,
etiamſi peſſima fuerit. Modus eſt, vnica alu
minis in ſingulas aquæ libras decoquantur,
donec tertia aquæ pars relinquatur: in
de charta ſuper tabulam leuem extendatur,
ſpongiaque ea infuſa vtrinque madeſcat.
Præſtantius ex alumine rubrum eſt. Indicum
eſt alumen combibiſſe, quòd ſplendeat.
Eadem ratione pennas anſerum reddit me
liores, & coria: prohibetque vina ne tur
bentur in vaſis. Alumen quod Scaiolæ vo
cant, eſt Aſtrum Samium apud veteres, nec
eſt ex ſuccorum genere: vt nec alumen
plumæ, quòd ex terrenis partibus conſtat,
atque ideò tenuiter ſi teratur, lectoque in
ſpergatur, pruritum commouet aſſiduum:
acutas enim ac pungentes partes habet.
Quòd ſi ex eo ellychnia fiant, haud ardent,
ſed perpetuò oleum conſumitur, ipſa autem
manent. Commune eſt hoc omni fermè ge
neri cruſtati lapidis. Nam & in Eiſleba ex
pyritide, tum lapide alio ſciſſili pyræ impo
ſitæ, liquor viridis emanat, qui cum igne
extincto cogitur, ignem amplius non ſen
tit. Sic & ex Amianto lapide Romæ map
pas, & in Verebergo Bohemiæ mantilia eſſe
affirmat Agricola, quæ non aqua, ſed igni
bus eluantur. Et ex Magneſia lapide ſquam
moſo, argentei, & plumbei coloris in Bol
decrana menſæ fiunt, quæ igne purgantur,
nec vitiantur: ex tenuiore autem parte
qui Annæbergi inuentus eſt, in cuniculo
fodinæ Othonis Imperatoris durus & can
didus: atque adeò acris, vt erodendo mures
necaret. Sed nunc de notioribus ſermo erit,
inter quos alumen Rochæ, pro antiquo
rum liquidò ſubſtitutum, aſtringentis virtu
tis, adeò vt ſi aquæ incoxeris, vſquequò diſ
ſoluatur, charta noſtra aquæ illi immerſa,
inde ſiccata, atramentum optimè retinet:
nec diffundi, aut ſpargi perperàm patitur,
etiamſi peſſima fuerit. Modus eſt, vnica alu
minis in ſingulas aquæ libras decoquantur,
donec tertia aquæ pars relinquatur: in
de charta ſuper tabulam leuem extendatur,
ſpongiaque ea infuſa vtrinque madeſcat.
Præſtantius ex alumine rubrum eſt. Indicum
eſt alumen combibiſſe, quòd ſplendeat.
Eadem ratione pennas anſerum reddit me
liores, & coria: prohibetque vina ne tur
bentur in vaſis. Alumen quod Scaiolæ vo
cant, eſt Aſtrum Samium apud veteres, nec
eſt ex ſuccorum genere: vt nec alumen
plumæ, quòd ex terrenis partibus conſtat,
atque ideò tenuiter ſi teratur, lectoque in
ſpergatur, pruritum commouet aſſiduum:
acutas enim ac pungentes partes habet.
Quòd ſi ex eo ellychnia fiant, haud ardent,
ſed perpetuò oleum conſumitur, ipſa autem
manent. Commune eſt hoc omni fermè ge
neri cruſtati lapidis. Nam & in Eiſleba ex
pyritide, tum lapide alio ſciſſili pyræ impo
ſitæ, liquor viridis emanat, qui cum igne
extincto cogitur, ignem amplius non ſen
tit. Sic & ex Amianto lapide Romæ map
pas, & in Verebergo Bohemiæ mantilia eſſe
affirmat Agricola, quæ non aqua, ſed igni
bus eluantur. Et ex Magneſia lapide ſquam
moſo, argentei, & plumbei coloris in Bol
decrana menſæ fiunt, quæ igne purgantur,
nec vitiantur: ex tenuiore autem parte