Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

List of thumbnails

< >
91
91
92
92
93
93
94
94
95
95
96
96
97
97
98
98
99
99
100
100
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <pb pagenum="446" xlink:href="016/01/095.jpg"/>
            <p type="margin">
              <s id="s.004067">
                <margin.target id="marg520"/>
              Candidæ
                <lb/>
              quod tardiſ­
                <lb/>
              ſimè abſu­
                <lb/>
              muntur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004068">Sal chali, ſeu
                <lb/>
              alumen cati­
                <lb/>
              na.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004069">
                <margin.target id="marg521"/>
                <expan abbr="Chalcanthũ">Chalcanthum</expan>
                <lb/>
              cur adeò de­
                <lb/>
              nigret.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004070">
                <margin.target id="marg522"/>
              Miſy.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004071">
                <margin.target id="marg523"/>
              In omni foſ­
                <lb/>
              ſilium genere
                <lb/>
              eſt aliquid
                <lb/>
              quod ſplen­
                <lb/>
              det.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004072">
                <margin.target id="marg524"/>
              Cuperoſa.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004073">
                <margin.target id="marg525"/>
              Oleum vl
                <lb/>
              trioli.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004074">Proxima
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt dixi) ſuccis mixta reliqua
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg526"/>
                <lb/>
              metallica, vt Pyrites, Marcheſitam vocat
                <lb/>
              vulgus: is componitur ex lapide & ſucco.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004075">Tot habet genera fermè, quot metalla inue­
                <lb/>
              niuntur: dictus pyrites, quòd colliſus ignem
                <lb/>
              mittat ob duritiem: eſt plerunque argenti
                <lb/>
              coloris, ſplendens: qui ſi accendatur inſper­
                <lb/>
              ſa acri aceto, lienem prædurum colliquat, ſi
                <lb/>
              quid aliud. </s>
              <s id="s.004076">Cauſa eſt partium tenuitas ac
                <lb/>
              caliditas, quæ lienem per cutim & perito­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg527"/>
                <lb/>
              neum ingrediens extenuat. </s>
              <s id="s.004077">Idem per ſe vix
                <lb/>
              liqueſcit, adiecto plumbo ſoluitur, quòd om­
                <lb/>
              nibus aridioribus metallicis contingit: cùm
                <lb/>
              enim humidum paucum fuerit, aut aqueum,
                <lb/>
              ſine plumbo ſi in ignem mittatur, priùs ab
                <lb/>
              ſumitur, quàm liqueſcat: illo adiecto, non
                <lb/>
              abſumitur: quare cùm concretum ſit frigore:
                <lb/>
              igni liquari neceſſe eſt. </s>
              <s id="s.004078">Ob id cùm aurum,
                <lb/>
              argentumve lapide continetur, ſi plumbo
                <lb/>
              adiecto colliquentur, non perierit impenſa:
                <lb/>
              ſemper enim ſi per ſe hæc ignibus commit­
                <lb/>
              tantur aliquid perit, quod vix adeò exiguum
                <lb/>
              eſſe poteſt, vt non plumbi iacturam ſuperet.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg528"/>
                <lb/>
              Porrò pyritidis aliud eſt fterile, aliud quod
                <lb/>
              metallum continet, æs plerunque, quod ſte­
                <lb/>
              rile non eſt, argentum, etiam nonnunquam.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004079">Creditum eſt, ob ſterile genus eſſe halitum
                <lb/>
              potiùs, quàm metallicam materiam: ſed con­
                <lb/>
              ſtat eſſe ex metalli genere: nam cum plum­
                <lb/>
              bo miſtum, efficit notularum pro typis vir­
                <lb/>
              gulas. </s>
              <s id="s.004080">Vidi in candidiſſimi marmoris fruſto
                <lb/>
              tantam aureæ pyritidis copiam, vt totum
                <lb/>
              metallo ſcatere videretur, ne ſcires propè an
                <lb/>
              magis aurum lapidi, an lapis auro innatus
                <lb/>
              eſſet. </s>
              <s id="s.004081">Eruitur plerunque confracto lapide,
                <lb/>
              quod pyrites durior ſit marmore, ſilice, ſaxo.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004082">Eſt & fragilis: quoniam leuis: ſæpè enim hæc
                <lb/>
              ob ſiccitatem ſociantur. </s>
              <s id="s.004083">Candidus purior,
                <lb/>
              ideò grauior. </s>
              <s id="s.004084">Quò fit vt quidam lapidis par­
                <lb/>
              tem eſſe putent metalli vapore exuſtam, cui
                <lb/>
              locus eſt argumento: verticibus enim mon­
                <lb/>
              tium naſcitur: ſed abundantia oſtendit cru­
                <lb/>
              dum eſſe metallum: auream æris informem
                <lb/>
              materiam. </s>
              <s id="s.004085">Hæc eadem tum locorum natura
                <lb/>
              ex imbrium caſu ſuper lapides, & exhalatio­
                <lb/>
              ne. </s>
              <s id="s.004086">Sint igitur hæ omnes ſimul horum cauſa
                <lb/>
              imbres, quorum caſu etiam metalla, lapides,
                <lb/>
              tæ, animalia, & præcipuè piſces generantur,
                <lb/>
              exhalatione ac vi metallorum excocti: nam
                <lb/>
              in ſuperficie monitum talia abundant colo­
                <lb/>
              rata, & exuſta, quæ & in metallum temporis
                <lb/>
              curſu tranſeunt, & metallum continent, nam
                <lb/>
              à matrice ſeparata ſunt. </s>
              <s id="s.004087">Eſt igitur huiuſmo­
                <lb/>
              di materia tanquam mola fœtus compara­
                <lb/>
              tione, & ſemen alieno loco effuſum. </s>
              <s id="s.004088">Ex eius
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg529"/>
                <lb/>
              genere eſt Ciſum, medium quaſi inter pyri­
                <lb/>
              tidem & galenam. </s>
              <s id="s.004089">Effloreſcit ex pyritide
                <lb/>
              nonnunquam ſory, melanteria, & chalcitis,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg530"/>
                <lb/>
              at ex his myſi. </s>
              <s id="s.004090">Atramentum eſt melanteria
                <lb/>
              & ex vitrioli genere, vt dictum eſt: ſed quod
                <lb/>
              ex illo eſt cæruleum, mirum in modum nitet.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg531"/>
                <lb/>
              In atramento ſutorio alumen contineri, haud
                <lb/>
              obſcurum eſt. </s>
              <s id="s.004091">Nam ſi lutum eius aqua dilua­
                <lb/>
              tur, concreſcit in eo alumen, & oleum atra­
                <lb/>
              menti odorem aluminis ſpirat. </s>
              <s id="s.004092">Ex pyritide &
                <lb/>
              argento cadmiæ
                <expan abbr="quoddã">quoddam</expan>
              genus conſtat, quod
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg532"/>
                <lb/>
              vocatur cobaltum. </s>
              <s id="s.004093">Hæc adeò acris eſt, vt pe­
                <lb/>
              des fodientium exurat: cauſa eſt calor haud
                <lb/>
              paruus, ſed mediocris. </s>
              <s id="s.004094">Si tamen eſſet ma­
                <lb/>
              gnus, ſpontè eiiceretur, non foderetur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004095">
                <margin.target id="marg526"/>
              Marcheſita.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004096">
                <margin.target id="marg527"/>
              Cur metalli­
                <lb/>
              ca adiecto
                <lb/>
              plumbo li­
                <lb/>
              queſcant, et ſi
                <lb/>
              per ſe arida
                <lb/>
              ſint.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004097">
                <margin.target id="marg528"/>
              Pyrites
                <expan abbr="ar-gentũ">ar­
                  <lb/>
                gentum</expan>
              quan­
                <lb/>
              doque conti­
                <lb/>
              net, ſæpius
                <lb/>
              æs.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004098">
                <margin.target id="marg529"/>
              Ciſum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004099">
                <margin.target id="marg530"/>
                <expan abbr="Atramentũ">Atramentum</expan>
                <lb/>
              cæruleum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004100">
                <margin.target id="marg531"/>
              In atramento
                <lb/>
              ſutorio alu­
                <lb/>
              men contine­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004101">
                <margin.target id="marg532"/>
              Cobaltum.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004102">Sed eſt & tepor in foſſilibus, velut in his,
                <lb/>
              quæ in valle fodiuntur vocata Ioachimica:
                <lb/>
              quamuis enim natura talia frigida ſint, eru­
                <lb/>
              ta tamen calida videntur, ob bitumen, aut
                <lb/>
              ſulphur, aut acrem aliquem ſuccum de na­
                <lb/>
              tura illorum, aut calcis. </s>
              <s id="s.004103">Porrò pyritidis for­
                <lb/>
              ma nunquam, vt teſſeræ, imò quandoque
                <lb/>
              etiam, vt cubi vel aleæ diceres naturam con­
                <lb/>
              tendiſſe cum arte. </s>
              <s id="s.004104">Eſt & ex eo fuluus, quem
                <lb/>
              aureum vocant. </s>
              <s id="s.004105">Proximum ei ſtibium, colori,
                <lb/>
              plumbei, ſplendido fulgore, ſquamoſum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004106">Oleum ex eo elicitur rubrum,
                <expan abbr="acutúmq;">acutúmque</expan>
              val­
                <lb/>
              dè: ſulphur olet, & vim eius retinet oleum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004107">Ipſum antimonium (nam ſic nunc vocant
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg533"/>
                <lb/>
              ſtibium
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
              ob ſubſtantiæ craſſitudinem ad pau­
                <lb/>
              ca vtile. </s>
              <s id="s.004108">Et vt ipſum plumbi, ita pyrites æris
                <lb/>
              particeps eſſe videtur: ob quam cauſam
                <lb/>
              etiam pyrites (vt dixi) ſplene extenuat. </s>
              <s id="s.004109">Vide­
                <lb/>
              tur enim pyrites eſſe immatura ſubſtantia
                <lb/>
              æris, non exhalatio: nam in Ocris montibus
                <lb/>
              iuxta Tergeſtum tam longè
                <expan abbr="latéq;">latéque</expan>
              patet py­
                <lb/>
              ritidis fodina, vt ſi exhalatio eſſet pyrites
                <lb/>
              æris, montem totum æreum eſſe oporteret. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004110">
                <margin.target id="marg533"/>
                <expan abbr="Antimoniũ">Antimonium</expan>
              .</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004111">Sed ad Cadmiam reuertor: ex ea eſt, quæ
                <lb/>
              allium vſta olet, adeò fœtet, vt quæ Anne­
                <lb/>
              bergi effoditur. </s>
              <s id="s.004112">Cadmia ipſa crocei plerun­
                <lb/>
              que coloris eſt, & conficiendo ob id auri­
                <lb/>
              chalco aptiſſima. </s>
              <s id="s.004113">Inſunt & metallicis me­
                <lb/>
              talla, vt ſtibio quandoque argentum, quod
                <lb/>
              tamen ſolo igne ſeparari queat. </s>
              <s id="s.004114">Ipſum verò
                <lb/>
              ſtibium in vaſe excoctum, tranſit in plumbi
                <lb/>
              quoddam genus quod quartum poteſt dici.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004115">Cauſa eſt, quòd Antimonium ſit plumbi ma­
                <lb/>
              teria, vt æris pyrites. </s>
              <s id="s.004116">Sic chryſocolla ſucci
                <lb/>
              genus eſt, aurum continens, à quo nomen
                <lb/>
              ſumpſit. </s>
              <s id="s.004117">Eroſione quadam fiunt aquarum
                <lb/>
              acutarum, chryſocolla auri, & cæruleum, ſi­
                <lb/>
              múlque naſcuntur, altero alterum vincente,
                <lb/>
                <expan abbr="plerunq;">plerunque</expan>
              tamen cæruleo, vt author eſt Theo­
                <lb/>
              phraſtus:
                <expan abbr="chalchantũ">chalchantum</expan>
              ex æris, aquæ ſtygiæ ex
                <lb/>
                <expan abbr="auripigmẽto">auripigmento</expan>
              . </s>
              <s id="s.004118">Alia igitur
                <expan abbr="fiũt">fiunt</expan>
              ex materia
                <expan abbr="me-tallũ">me­
                  <lb/>
                tallum</expan>
              , alia ex ipſis metallis: ex
                <expan abbr="metallorũ">metallorum</expan>
              mate­
                <lb/>
              ria diximus
                <expan abbr="pyritidẽ">pyritidem</expan>
              , & ſtybium: ex metallis
                <lb/>
              eroſis chalcanthum, chalcitidem, chryſocol­
                <lb/>
              lam, & ſtygiam aquam, miſy, ſory, taliáque.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004119">Quæ autem erodunt, acuta partim, aut ſalſa,
                <lb/>
              aut acida, nam & in artificis hoc idem li­
                <lb/>
              cet intueri: verùm ſufficiet etiam ſola mate­
                <lb/>
              ria, quæ erodatur: nam verius chalcan­
                <lb/>
              tum, & chalcitis ex æris materia fiunt,
                <lb/>
              quàm ex ære, vt oſtendemus, fit potiùs
                <lb/>
              ærugo. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004120">Auripigmentum & ipſum videtur au­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg534"/>
                <lb/>
              ri particeps eſſe, ſed impenſa ſuperat lu­
                <lb/>
              crum. </s>
              <s id="s.004121">Eius tria genera ſunt: Natiuum
                <lb/>
              eſt croceum, eo & ſale fit album, quod vo­
                <lb/>
              cant Arſenicum. </s>
              <s id="s.004122">Hoc cùm veteraſcit, lu­
                <lb/>
              cidum efficitur, ideóque omnium deterri­
                <lb/>
              mum, vocàntque Roſagallum. </s>
              <s id="s.004123">Nihil enim
                <lb/>
              prohibet ſimile fieri natura arte miſtura,
                <lb/>
              idem autem eſſe non poteſt: nec propter id,
                <lb/>
              quòd ſint plura genera, vnum in alterius
                <lb/>
              colorem tranſire prohibetur, quandoqui­
                <lb/>
              dem iuxta caloris & humidi multitudi­
                <lb/>
              nem, calores in vnaquaque ſpecie natura
                <lb/>
              vel arte mutentur. </s>
              <s id="s.004124">Nam & igne non ſe­
                <lb/>
              cùs ac natura auripigmentum mutatur
                <lb/>
              in ſandaracham, colore quidem, non autem
                <lb/>
              ſubſtantia. </s>
              <s id="s.004125">Nihil enim prohibet ab igneo
                <lb/>
              calore genereri etiam ſub terra, non vt </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>